Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

— Ана сандықты неге ашпайсыз! — деді Сұржекей, қоңыз мұрты жыбыр етіп, аузын томпайтып.

— Ибай, ол келіннің сандығы! Кілті менде жоқ! — деді Жайбасқан бет бақтырмай.

- Келіндерің қайда ол? — деді Сүржекей, аузын томпайтып.

— Жұмыста. Бөгет салып жатыр.

— Давай! — деді Сұржекей Қозбағарға. — Давай, алып кел!

Қозбағар есікке ұмтылған, сол арада одан бұрын есіктің өзі ашылды. Екіқабат Хансұлудың бойы көрінді. Хансұлу астан-кестені шығып жатқан үй ішіне қарап, аңырып тұрып қалды.

— Мінеки, өзі де келді. Келін, кел, сандығыңды ашшы! Мына жүрттың бір іздегені бар көрінеді! — деді Жайбасқан дауысы қобалжып.

Хансұлу екі аттап ішке кіріп тағы іркілді. Әлі ештеңені ұға алмай тұр.

— Кілтін әкел сандықтың! — деді Шеге шырт ашуланып.

Сонда ғана Хансұлу селк етіп ес жиғандай арқасында жатқан шолпысын бір ырғап алдына түсірді. Шашбауынан кілтті шешіп алып енесіне берді. Жайбаскан әшекейлі ақ киізбен қапталған сандықтың кілтін тетікке сала алмай:

— Ит жегір! — деп сілкіп, түйгіштеп әрең ашты сандықты. — Ал көріңдер, түге!

— Давай, давай тексер! — деп, Сұржекей тартыншақтап тұрған Қозбағарға иек қақты. Қозбағардың мұрын ұшы тершіп қоя берді. Өңі алабұртып ұялды, әйелдің затын ақтаруға. Бірақ бұйрықтың аты бұйрық, сандықтың бетінде жатқан Хансұлудың жаз киетін қос етек ақ көйлегінен бастап, орамал, бешпет, қамзол, іш киімдеріне дейін қопсытып шығарып текеметтің үстіне тастай бастады.

Сұржекей шылымын бұрқыратып шеткерірек теңнің үстіңде қайқайып отыр. Екі көзі — сандықта. Кенет Қозбағар сандықтың түбінен кішкене, алтын жалаткан ағаш құтыны суырып алды. Хансұлу ышқынып калды.

— Тиме! — деп шыр етті.

Сол арада Сұржекей шіреніп орнынан тұрды. Шылымы бір езуінде.

— Бері әкел! — деді. Қозбағардың қолындағы құтыны өзі алды. Салмақтап көрді.

— Хм... Бұның кілті қайда? — деді, танауының астындағы қоңыз мұрты жыбыр етіп. — Кілті жоқ оның! Оны қайтесіз? — деді Хансұлу жұлып алғандай.

Сұржекей құтыны құлағына тақап сілікті. Әлденеге көзі жеткендей аузы томпайды, мұрты тағы жыбырлады. Содан кейін құтыны басына көтерді де, жерге тартып ұрды.

— Аһ! — деп қалды Хансұлу, бетін басып. "Әлдеқандай күн болады, әлдеқандай заман болады. Қысылсаң керегіңе жарар" деп, көшерде шешесі тастап кеткен асыл тас, алтын, күмістен соққан зергерлік бұйымдар еді. "Ешкімге көрсетпе!" деп еді. Содан, бұл Шегеге де көрсетпей сақтап жүрген.

Құтының быт-шыты шықты. Текемет үстінде асыл тасты күміс алқалар, алтын, күміс білезіктер, сақина, жүзіктер, мойынға тағатын толып жатқан моншақтар, Мекалайдың басы бар күміс теңгелер шашылып жатты.

Бір шылымы езуінде, жүрелеп отырған Сұржекей ап-ауыр алтын білезікті алақанына салып салмақтап көрді. Басын шайқады. Танауынан осқырынып күңк етті:

— Коммунистпін дейді еще...

— Ініңіздің жазығы жоқ, аға! — деп без-без етіп бетін басып отыра қалды Хансұлу. — Ол білмейді! Мен... Мен...

Қозбағар бастығының айтуымен текемет үстінде шашылып жатқан әлгі асыл бұйымдарды жинап теріп, былғары сөмкеге салды.

Шеге тілден айрылған адамдай. Өң жоқ, түс жоқ.

— Қаспақов!.. Кеттік! — деді Сұржекей, шылымы езуінде.

Шеге жейдесін ауыстырды. Бастық болғаннан кейін алған драп пиджагін киді. Шешесінің "Айран іш, ең болмаса!" деп бәйек болғанына қарамады. Документтерін қалтасына салды да, үйден шығып жүре берді, бір ауыз тіл қатпастан түнеріп барып мелисаның арбасына отырды.

Шешесі ізінен апыл-ғүпыл ере шығып ораулы бір нәрсені әкеп қойнына тықты. Нан екен.

— Шу! — деді, делбе ұстаған Қозбағар. Арбаға жегілген қос айғыр ауыздығын сүзіп дүсірлей жөнелді, "Жаңа жол" аулының бала-шағасы, кемпір-семпірі түгел сыртта. Андап қарап тұр. Анау Тентексайды бөгеп жатқан жұрт та қарай қалыпты жұмыстарын іркіп. Ауылға қарай қалбақтап жүгіріп Шәріп байғұс келеді. Әлдене деп айқайлап шырылдайды.