Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Қадыржан екеуін бір атадан туды демессің. Онысы кем талап, бойкүйез. Шаруаға орашолақ, жұмысқа да енжар. Екі беті шиқандай қызыл сары болғанмен күн жаумай су болып, ұнжырғасы түсіп жүреді. Оның үстіне жасық, кісіге тіктеп те қарай алмайды. Отар соның атында болғанмен қойды бағатын Мінайдар мен Салиқа. Соңғы жылдары шалдың қайраты кеміп, салмақтың ауыры Салиқаға түсіп жүр. Салиқа тапқаны болмаса баласына да көп қайрылмай, Оразбайды әкесі мен сіңлісінің қолына ұстатты да қойының соңында кете барды.

Шал бір үйдің азаматына санап «озат шопан» деген атақты Қадыржанға әперіп, оны атқа мінгізіп қойды. Бұған ешкім қарсы болған жоқ. Басқарма Құмар малы төлдеп көбейіп жатса болды, іші біліп жүре береді. Салиқаның атақ, даңқпен тіпті ісі жоқ. Сөйтіп қойдың азап-мехнатын әкесі мен апасына бөліп беріп, атағы мен абыройын Қадыржан жалғыз өзі арқалап келе жатыр. Жиналыстан жиналысқа, қалалардағы мәжіліске жүреді. Одан қалды ол аралаған әкімдердің қасына еріп кетеді. Қолға су құйса да солардың соңында. Оны анда-санда кейін жұмсайтын кіші апасы Уасиқа ғана.

Қанша қолпаштап атқа мінгізіп қойғанмен бұл баласына Мінайдардың көңілі олқы екенін Жаңыл түсінеді. «Ай, сенің осы келеңсіздігің ғой шалдың тілін байлап жүрген» деп Қадыржанға ыза болады.

VIII

Қыстың боранды, бұлыңғыр таңы атты. Әлсіз қоңырқай сәуле қараңғыны кеулеп кіріп, бірте-бірте әрі қарай ысырып барады. Бетінде боран ұйтқыған күңгірт-бұлдыр, ақ дала қараңғыдан қалқып шығып келеді. Ызғарлы желден бүрсеңдеген қойлар тоқтайтын емес. Жан сауғалар пана тілеп белгісіз жапанға тартып барады. Жаяу боран шаңытып келіп жотасын көміп өтеді. Қанша жүргені, қай тұсқа жеткені, алдында қанша азап-мехнат, күтпеген қауіп бары белгісіз, қой соңында Қоспан келе жатыр.

Тобарсып ісініп кеткен икемсіз саусағымен мұртына тұрған сүңгіні жұлады. Суықтан тұла бойы құрыстап сіресіп қалған. Тортөбелдің де мойны қырауытып бүйірлей соққан желден қайқаңдап келеді. Қоспан жан-жағына көз жіберіп еш нәрсе көре алмады. Жалпақ ақ дала көсіліп барып қара күңгірт бұлдырға сіңеді. Ар жағы қараңғы. Жел екпінімен солай қарай жылжи бермек. Кеше түстен нәр татпаған Қоспан қоржынынан құрт алып талмап қояды. Құрттың ашқылтым сөлі өңешін тітіркендіріп асқазанына қарай ауыртып жол салып барады. Бірақ сонда да бойына нәр барып, ішкі сарайы жылынайын деді.

Бұлыңғыр бұрқасын арасынан шошайып оқшау төбе шығып келеді. Қоспан бірден таныды. Қара қияның ортасына қаққан қазық — Аттан шоқы. Ертеде осы шоқының басында қарауыл қараған сақшы ар жағынан көргенде бергі ойдағы қалың қолға қарай аттан салып құйғыта шапқан болар. Қоспан елсіз жапанға шығандап кеткенін енді білді. Құлдырап бара жатқанда тырнақ іліктірмек болған Кішкене құмы қашықтай түскен. Қайда кетіп барады. Тұла бойын құлазытып жалғыздық сезімі келе жатыр. Күзгі дауылда үзіліп түсіп жел айдаған жапырақтай — мынау зәр шашқан ұшан даланың қақ ортасында жалғыз қалды. Үнсіз көсіліп жатқан осынау суық кеңістіктен құмырсқадай қыбырлап қайтып оралғанша не заман.

Шоқының күнгей етегі кедір-бұдыр, жота-жота атжалдар. Қар басып қалған мал қорасы сияқты. Қоспанның көңілі елең етті. Бір сәтке мұрнына қораның жылы көңінің иісі келгендей болды. Осы Аттан шоқының етегіне қора салып қою керек, бұл жердің оты қыстың екі айына мұрты шағылмай жетеді, шауып алған шөбіңмен бірдей.

Жазғытұрғы қар суы кеміріп биіктеткен жардың ығына қойып иіріп, аттан түсті. Тортөбел де шаршаған екен, бүйірі солқылдап ауыр дем алады. Бұл шығанға жаурап, қалжырап жеткен қойлар аядай ықтасынды паналап ұйлығып тұр.