Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Қоспан Қасболатқа мазасыз ойларын талай айтып көріп еді. Кейде құптағандай болады, бірақ өзінің ар жағын көп аңғартпайды. Кейде жол-жөнекей сөзге ауыстырып әкетеді. Қоспанның оған көп нәрсені айтып, өзін қинаған көп жәйттерді ақылдасқысы келетін. Бір ғажабы қанша емен-жарқын кездескенде сонысын істей алмапты-ау. Бірі қойшы, бірі аудан басшысы. Әлде Қоспан осы екі аралықтан аттап өте алмай жүр ме? Әлде Қасболат мұны бойына дарытпай ма? Олай дейін десе...

Сонау: «Үлкен қара, бармысың. Өзімнің солдатыма соғып дидарласа кетейін деп әдейі бұрылдым»,— деп Қоспан үйіне түстенгеннен кейін-ақ аралары тұтасып кеткен жоқ па еді. Бәрін бүтіндеген Қасболаттың өзі емес пе? Бір күні ауданға жиналысқа келгенде мәжілістен шығар жерде әдейі шақырып үйіне ертіп кетті. Босағадан-ақ әйелінен сүйінші сұрағандай жарқылдап дауыстай кірді.

— Бәйбіше, біздің құрдас келді. Бұл өзі бір жағы қаңды көйлек майдандас досым. Қоспан деген азаматың осы, айтып ем ғой. Кәне, барыңды қазанға сал.

Әйелі орта бойлыдан жоғары, толық денелі, ақ құба ашық жүзді адам екен. Бүкіл тұлғасында байсалды сабыр бар, дөңгелек кең бетіндегі алшақ біткен үлкен көзі нұрланып кісіге жылы қарайды. Аты Сәбира, өзі мұғалима екен. «Ә, ә, Қоспан деп жүрген досы сен екенсің ғой» дегендей Қоспанның бетіне күлімсіреп сынай қарады. Ерекше бір пейілі кең адамдар болады. Оны алғаш рет көрсең де тіпті онша көп ашылып сөйлеспесең де қоштасар кезде көптен білетін сырына қанық ескі досыңдай көрініп, кейін қанша кездессең де дәл осы бір жақын тартқан, жақсы ниетіңнен танбайсың. Сәбира сондай адам. Қоспанды жатырқамай, кемсітпей қатар досыңдай сыйлаумен келеді. Бірер рет баласын алып жайлауға келіп, Жаңылға қонақ болып та кетті. Аралары алшақ болса да екі үйдің арасын суытқан жоқ.

Қасболатта Қоспан келген сайын жарқылдап қарсы алады. Кейде тура келіп қалса аудан басшылары, облыстан келген өкілдердің арасына отырғызып, қолпаштап таныстырады. Сөз арасында «Қоспан екеуміз Харьков түбінде...» деп майдан оқиғаларын да еске алып қояды. Осы үй қазір Қоспанның аудан орталығындағы ең жақын үйі боп алды.

Сөйте тұрып көкейдегісін неге жеткізе алмаған? Қоспан өзіне өзі қайран қалады. Айлас қатын мұңдас дегендей оны толғантатын қойшылардың мұң-мұқтажы. Олар да сен айтсайшы деп, Қасболатқа айтар сөзін Қоспанға тапсырады. Бұл соны тындыра алмай-ақ қойды.

Осы Сәбирамен сөйлескенде құрдастық жеңіл әзілмен отырып, қалтқысыз ашылушы еді ғой. Ал Қасболатқа келгенде... Әлде әйелдің алдында батыл болғанмен еркекке дегенде Қоспанның жасықтығы ұстап қала ма? Бірақ кісі жақын адамынан, қанды көйлек досынан именуші ме еді? Әй, осы екеуі қанша жақын көрінгенмен сынаптай бөлініп тұратын пәлесі бар ма, қалай.

Қоспан көз іліндірейін деп кішкене қисайып еді. Көп ұзамай оянып кетті. Бір тәулікке жуықтады. Боран әлі басылған жоқ. Жарқабақтың үстінен ұйтқып қар құйылады. Үйездеген қойларды көміп салыпты. Орнынан тұрып Тортөбелдің қасына келді. О да желдің өтіне тебіндеп шыға алмай, қабақты ықтап тұр. Иесінің қадамын танып мойын бұрып, танауы жыбырлап тұмсығын созды. Жылқы деген жануар адам пейілін айнытпай таниды-ау. Ауыздығын кигізіп жатқанда дүр сілкініп, үстіндегі қарды сілкіп тастап бүйірін тоса берді. Қоспан заттарын буып-түйіп атына мініп алды.

Бүйірі жылыған қойлар желдің өтіне шыққысы келмейді. Бірақ Қоспанның амалы жоқ. Аттан шоқының бауыры енді пана бола алмайды. Баурына дейін қар басып қалған қойлар малтығып әрең шығып жатыр. Шеттеу тұрған сергектері орғып-орғып шығып, тыпыр-тыпыр сілкінеді. Қайсы біреулері қолтығына дейін қарға кіріп кеткен, тырп ете алмайды. Қоспан ат үстінен еңкейіп, құйрығынан көтеріп шығарады. Көкшулан саулық ықтасынға өзгелерінен бұрын жеткен болу керек, жарқабақтың астына барып паналаған екен. Қардан тек қазмойны қылтиып Қоспанға қарап маңырайды.