Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Бір оқиға есіне түсіп Қасболат мырс етті. Ана жылы пленум басталар алдындағы кеште мейманханада Аманғалиев ұшыраса кетті. Жайдары жігіт Қасболат қолын сілкілей амандасып, ықылас білдіріп жатыр. Бірақ бір уайым бар. Амандық біліскеннен кейін Қасболат одан:

— Өңің жүдеу ғой?— деп сұрады.

— Бір жағдайдың қинап тұрғаны,— деп Аманғалиев желкесін қасыды.

— Қандай жағдай?

— Мана баяндаманы оқып шыққаннан кейін Иван Митрофанович шақырып алды. Кіріп келсем өңі суық. Әшиіндегідей «отыр» деп те айтқан жоқ.

— Иә? Жазғаның ұнамай қалып па?

— Баяндама дұрыс жазылған деді ол маған. Бірақ тым құрғақ. Үш жеріне юмор қос деп тапсырма берді. «Е, ол болса жарасы жеңіл ғой» деп қуанып шығып едім...

— Қостың ба сонымен?

Аманғалиев қиналып тағы да желкесін қасыды.

— Қырсық қылғанда аузыма бір де күлкілі сөз түспей қойғаны.

Кісі қиналған сайын қу тілден айрылады екен. Қасеке, сіздің ауданыңызда бір күлкілі, қызық факты жоқ па, қол ұшын беріп жіберіңізші, көкетай,— деп жалынды Аманғалиев.

Қасболат оның бұл мінезіне күліп жіберсе де, артынан ойланып қалды. Көбінесе-ақ өзі баяндаманы маңызды жасаймыз деп құрғатып алатын. Ұзақ сөзге жұрт жалығып кетеді, Иван Митрофановичтің зерігіп баратқан аудиторияны сергітіп алатын жақсы әдеті бар. Бұл да бір ескеретін жәйт.

Қанша сақтанып жүрсе де Қасболат та Иван Митрофановичке қызыға қарайтын. Ол қашаннан жұлдызы жарқын адам. Өзінің биографиясы тамаша. Жас кезінде бақташы, одан тракторшы болып біраз істеп, енді осындай дәрежеге көтерілген. Жұмысшы десең жұмысшы, шаруа десең шаруа. Қанша жыл басшылық қызметте жүрсе де халықтық қарапайым мінезінен аршылмаған.

Ел аралағанда малшыларымен, диқандармен тез тіл табыса қояды. Бойы аласа кісілер денелері қанша толысса сергек қимылынан жазбайды. Иван Митрофановичтің де сондай қимылы шапшаң. Далада келе жатып шопанды көрсе машинасын дереу тоқтаттырады. Әсіресе егде қазақтардың тосын кісіге бірден елпектемей байсалды қарсы алатын әдеті емес пе. Иван Митрофанович машинадан домалап түсіп шопанның қасына өзі жүгіріп келеді. Қолын қатты қысып:

— Ал, браток, халың қалай? Шаруаң қалай, а?— деп сұрайды.

Үлкен бастықтың аяқ астынан соншалықты кішік мінезіне таңырқап, қысылып аузына сөз түспей қалған шопанды:

— Сен қысылма, қысылма, браток,— деп тыныштандырып, мен де бақташы болғанмын. Мал жағдайына екеуміз де қанықпыз. Қойшының сыры қойшыға мәлім,— деп өзі шын жүректен рақаттанып күліп, ананың да көңілін сергітіп тастайды.

Содан әйел, бала-шағасына дейін сұрастырып, шаруасының да біраз жай-жапсарына қанып аттанады.

Иван Митрофанович тракторшылармен кездескенде тіпті бір жасап қалады. Онда трактордың маркалары, бөлшек-бөлшектері, көрсеткіштері түгел сөз болады. «Біз ескі трактористерміз ғой» деп, әңгімелесіп отырған адамын арқадан қағып қояды.

Иван Митрофановичтің бір жанды жері бұрынғы бақташылығы мен тракторшылығы. Сөздің реті келгенде оны еске алмай кеткен емес.

Онымен бірге ел аралап жүргенде Қасболат ішінен күпті болатын. Колхозшылармен кездескенде өзі дәл осындай ақ жарқын, еркін бола алмайды. Бірер көрген адамымен қалжыңдасып, қарқылдап күлуге де жоқ. Жастайынан бойына сіңген сыпайыгершілігі ме, әлде мінезінің тұйықтығы ма, әйтеуір жеңіл әңгімеге ауысып, жұртты жадыратып тастай алмайды. Бұ жағынан Иван Митрофанович нағыз көпшіліктің адамы. Колхозшылардың арасында кішік бола кетеді. Бірақ одан ол кішірейіп жатқан жоқ. Қанша еме жарқын сөйлессе де, қу қойшылар оның кім екенін ұмытпайды. Аралық сақталады. Бірақ ол алшақтық көзге көрінбейді. Оның есесіне көбісі-ақ «ұлықтың кішіктігіне» риза болып, тамсанып айтып жүреді. Үлкен кісімен табақтас, мәслихаттас болса әркім-ақ өз қадірін біліп, іріленіп қалады ғой.