Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Қасболат сөйлесуге зауықсыз болса да, көңілін Жұматай бөліп кетті. Өзі әрқашан да жайдары, көңілі таза, ашық жігіт. Қашан көрсең де төрт құбыласы түгел. Оның кейбір мінездерін Қасболат жақсы біледі. Өз бастығы осы ауданға жетекші болған соң, бұ да өзге шоферларға басшы болғысы келеді. Оларға сөзін тыңдатып, дегенін істетеді де. Басқа шоферлардың машиналарын тексеріп, «анау жоқ, мынауың жетпейді», «ананы істе, мына жеріңді жөндеп ал» деп әмір беріп жүреді. Реті келіп қалған жерде Қасболаттың атын да пайдаланып жібереді, бірақ зиянсыз болғасын оған Қасболат еш нәрсе демейтін. Өзі қазбалап әр нәрсені сұрастырып біліп, кейде тіпті шаруашылық ісіне де араласып кетіп, өз көрген-білгенін бастығына жеткізіп отырады. О жағынан көзі қырағы. Колхоз басшыларының бүгіп қалған кемшіліктерін істедік деп, істемей қойған істерін есебін тауып біліп алады. Әйтеуір машинаның баранкасынан өзге жұмысты да мойнына тіленіп алып жүреді.

Иә-а, Жұматайдың ахуалы жаман емес. Өз өміріне әбден риза. Қасболат оған қызыға қарады. Қолдан келсе көңіл алаңсыз болғанға не жетсін. Жоқ, қосшының көңіл алаңы жоқ болса да басшының көңілі алаңсыз болмайды екен. Мына бір боранның сыңайы жаман. Аяғы жұтқа айналмаса неғылсын. Биыл аудан малды көбейтіп-ақ еді. Жеткілікті мал азығын да қамдап үлгере алмады. Көбіне қазақтың ескі машығы — қыстай жайып амалдап шығып кететін. Биыл қыстың басы жұмсақ боп, көңілге тоқ санап жүргенде... енді мінекей аяқ жағы бұзылатын түрі бар. Мұндайын білгенде...

Қасболаттың есіне өткен жаз басындағы үлкен мәжіліс түсті. Ол облыс шаруашылығының болашағына жол сілтеген аса маңызды жиын еді. Әрине мәжілісті Иван Митрофановичтің өзі басқарды. Үлкен баяндаманы да өзі жасады. Қазір алдағы зор міндет — екінші тың деп аталған мал шаруашылығын көтеру кеңінен сөз болды.

Қасболат пен Иван Митрофановичтің ара-қатынасы ылғи жайлы бола бермейтін. Қайсы жағдайда аралары шиеленісіп те қалған кездері болды. Мұндайда әрине, әсіресе бағынышты адамға ерекше сақтық керек. Сондықтан болар, Қасболат Иван Митрофановичтің күшті жағы мән осал жерін өлшеп, мінез-құлқын, басшылық тәсілдерінің ерекшелігін түсінуге көбірек зейін қоятын болған. Ең аяғы оның баяндама жасау, сөйлеу мәнерін де бағып отыратын.

Әрине, соншама ұзақ баяндаманы бірінші басшының өзі жазып шыға алмайды. Аппарат дайындайды ғой. Бірақ Иван Митрофановичтің бір жақсы қасиеті ол соның бәрін дәл өзі жазғандай сенімді, еркін оқитын. Тіпті оқып тұрған сияқты емес, тексті көзінің астымен ғана шолып, көбіне залға қарап сөйлейді. Сөйтіп бір мезетте алдындағы қағаз бен залдағы жұртты қатар көріп тұрады. Кейде текстен шығып өзінше де біраз нәрселерді айтып тастайды. Ұзақ сөздің арасында жұртты күлдіріп те алады.

Иван Митрофанович «өмірден үйреніңдер, халықтан үйреніңдер» деген сөзді жақсы көреді, жиі қайталайды. Баяндамаға дайындалғанда да ол осы қағидасын ұмытпайды. Өзіңді ғана емес, өзгелердің де көрген-білгенін қорытып алады. Аппаратында Аманғалиев деген орысша-қазақшаға бірдей, сауатты қызметкер бар. Баяндаманың негізін жазатын сол. Өзі арықша келген, түрі де әдеміше, сүйкімді жігіт. Жастығына қарамай жайлы мінез, жылы жүзімен әп-сәтте кісінің іші-бауырына кіріп кетеді. Қасболат онымен біраз сырлас. Тек бір қиын әдеті — кейде сақ болмасаң кейбір байқамай айтып қалған кейбір тиімсіз фактыларыңды бастықтың баяндамасына тығып жібереді. Кейін кездескенде түк жазығы жоқ баладай жымиып күледі. Тіпті ренжуге дәтің жетпейді. Және өзі де сенен сыр жасырмайды. Иван Митрофановичті ұнатсаң да, ұнатпасаң да біраз нәрселерді үйренуге тұратын адам болғандықтан Қасболат оның баяндамаға дайындалу әдісін де үйренбек боп, осы жайды Аманғалиевтан біраз қазбалап сұрап жүретін. Аманғалиев текстін жазғанмен негізгі мәселелер мен ойларды о кісі өзі пункт пунктімен қағазға түсіріп, не ауызша айтып нығыздап береді екен. «Мен тек соның сыртын безендіремін» деп күледі Аманғалиев. «Әрине қосымша фактылармен толықтырам».