Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Иван Митрофанович көңілі түссе көлдей. Кей кезде аудан басшыларын да жарқылдап қарсы алып, әзіл-қалжыңын араластырып рақаттанып сөйлеседі. Бірақ ылғи аңқылдақ емес. Реті түссе екі аяғыңды бір етікке тығады. Әсіресе, іске келгенде қатал. Жоспардың орындалмай, шаруашылықтың шырқы бұзылғанын сезсе — баяғы ақ жарқын Иван Митрофановичті танымай қаласың. Қалай бұлтарсаң да тағандап ұстап алады. Мұндайдағы жақсы көретін сөзі «Не финти мне, голубчик. Я не либерал. Миндальничать не стану!» Осы сөзді естігеннен кейіп о кісінің либерал еместігіне әбден көзіңіз жетеді.

Осыдан үш-төрт жыл бұрын Қасболаттың о кісімен бір қиғаш келіп қалғаны бар. Со жолы облыс бойынша жүгері егу мәселесі қатты көтерілді. Ол өзі бұрыннан егіндігі аз бұл алқапқа бейтаныс дақыл болған соң, сыртқа шығарып айта қоймаса да іштей қарсылар біраз болды. Соның біреуі Қасболат еді. Иван Митрофановичке кіріп біраз әңгімелесті.

— Сонау түкпіріңді байқап отырмын... «Айран сұрай келіп шелегіңді жасырма» деген қазақта мақал бар деп естігем. (Ол кісі қазақ мақалын көбірек білуге тырысатын. О да жергілікті халықтың жүрегіне апаратын жолдың бір тармағы есепті.) — Сонымен, іркілмей шын ойыңды айтшы,— деді Иван Митрофанович, Қасболат бағдарлап өз ойының ұштығын сездіргеннен кейін.

Өзіңіз білесіз біздің ауданның жері үлкен болғанмен көбісі шөлейт, құм. Егістікке жарайтын жерге азғана бидай мен тары егеміз. Бұл дақылдарды өсіруге халық дағдыланып қалған...

— Иә?— деп Иван Митрофанович ықылас қойып ұмсына түсті.

— Енді сол азғана егіндікті жүгеріге берсек... Оның және біздің жерде шығымы қалай болары белгісіз. Бұрын егіп көрмеген нәрсеміз.

Иван Митрофанович басында жылы шырай көрсетіп, ықласпен тыңдап отыр еді, Қасболат оның түрі өзгергенін байқамай қалды.

— Мен сізді түсіндім. Жақсы түсіндім,— деді ол даусы қатқылданып.— Ар жағын айтпасаң да болады. Ең алдымен сенің жүгері өспейді деген теорияңа келсек... Қазір жүгері бізден әлдеқайда теріскейде жатқан аудандарда мол өнім беріп жатыр. Ол жөнінде дау біткен. Ал, жер десең... Сенің ауданыңның көлемі Люксембург мемлекетінен көп үлкен. Егіндікке игерілмей жатқан жер жетеді. Жаңа дақыл, болғандықтан жұртты қызықтыру үшін ең тәуір жерді жүгеріге беріңдер.

— Иван Митрофанович, біз ондай қадамға бара алмаймыз. Жалпы біздің ауданды қоя тұрсаңыз деп өтінемін.

— Сіз осыны әбден көзіңіз жетіп айтып отырсыз ба?

— Иә.

Иван Митрофанович үндемей қалды. Осы бір үзілісті пайдаланып Қасболат ойын дәлелдей түсуге тырысты.

— Біз қалыптасқан егіс структурасын бұза алмаймыз. Онсыз да көп жайылымнан айрылып қалдық. Біздің профиліміз малшаруашылығы.

— Жүгері сол малға азық, ұқтың ба?— деді Иван Митрофанович.

— Оның әлі қандай азық боларын біз білмейміз.

— Неге білмейсің? Әлде бүгінгіні ғана көріп, ертеңгіні ойлағың келмей ме?

— Иван Митрофанович, бар жерде жергілікті жердің инициативасын қолдау керек. Оларға ерік беру керек дейміз. Ендеше сол инициативаны бізге беріңізші.

— Жүгері өсірудің инициативасын қолыңа беріп отырған жоқпыз ба? Егер ауданның болашағын ойлайтын болсаң көрсет сол инициативаны.

Қасболаттың көп жылдық тәжірибесі — бұдан әрі іркіліп, сөз тізгінін басшыға беріп, бар дәлелін, ескертпе ақылын құлағына құя тыңдап шегіну керектігін айтты. Соңғы кезде көп қадалып барады. Жақсылық нышаны емес.

Бірақ сол ақылға құлақ аспай, алғашқыда алған бағытымен қасарысып қалды. Иван Митрофановичтің қаттырақ мезгеуін де түсінбеген болды. Ақыры төрт тағандап отырып орта тұсқа келісті. Бұрынғы егістікке тимеді. Жаңа жерге біраз жүгері егетін болды. Бұл мінезі Иван Митрофановичке, әрине, ұнаған жоқ. Жалпы бұрыннан да мықты емес позициясын осы жолы әлсіретіп алды.