Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Иван Митрофановичтің басшылық стилінде Қасболат аңғарған негізгі екі тәсілі бар. Бірі — бұлтақтатып көп сөзге жібермей, тұжырымды қатал талап қояды және сопы бұлтартпай орындатады, ал екіншісі — қарауындағылардың қатесін талдап, дәлелдеп ұғындыру. Кейінгі кезде осы соңғысын көбірек қолдана бастаған. Қасболат бастығын сол арнаға салып алса жеңілірек құтылатын еді. Түлен түртіп ол басқа салаға түсіп кетті. Ал, ондайда салғаннан қатеңді мойындап бірден жығыла кетуге болмайды, онда өз бағаңды кемітіп аласың және Ивам Митрофанович те өз логикасының күшін толық сынап құмардан шыға алмай қалады. Сондықтан да Қасболат бастығының сөзін өзіне допша қайырып еліктіре беретін. Бірде тіке қайырып, бірде жоғары, не төмен қағып, бірде қиғаштап қайсы шақта жанай соғып, (тек қай шақта да ананың өресі жетпейтін жерден асырып жібермей) барша өнерін көрсетіп толық жеңіске жеткізіп, оның сөзінің бұлтартпас дәлелдерін мойындап шығатын. Мұндай әңгімеден екі жағының да айызы қанып, соңынан тіпті күлісіп, дос көңілмен ажырасатын.

Со жолы Иван Митрофановичтің қабағы жылымаған күйінде қалды. Қасболат осы жағдайды ұзақ уақыт ауырлап жүрді. Реті келген жерде-ақ сондағы қалдырған әсерін жуып-шаюға күш салды.

Бір-екі рет о кісі мұны кәдімгі өзінің аңқылдақ жайдары мінезіне басып жарқылдап қарсы алды. Ашуы тарқаған сияқты. Қасболаттың іші сезеді: оның бәрі аз уақыттың ісі, түбі кімнің көңілінде не жатқанын ұмытпайды. О кісінің қатері ғажап екен. Қатеріне бір іліккен нәрсе тасқа қашап жазғандай еш уақытта өшпейді. Нағыз басшыға, не ғалымға керек қасиет.

Көп ұзамай Қасболаттың бұған да көзі жетті. Бұл қабылдауға кірген сайын Иван Митрофанович жылы жүзбен қарсы алады. Тіпті үй-ішінің де саулығын сұрап қояды. Бірақ сәлдеп кейін-ақ көзінде бір қуақы, сенімсіз ұшқын жылт етеді.

— Ал, жүгерің қалай? Өсіп жатыр ма?— деп сұрап қояды.

Қасболат:

— Жаман емес, өсіп жатыр. Қазір кәдімгідей үйреніп қалдық. Игеретін болдық,— деп жауап берсе де, әлгі ұрлығыңды шығарып тұрғандай сенімсіз ұшқын көзінен тез арада өше қоймады.

Өзін дәл осы арадан мықтап ұстатып алғанын сезіп, Қасболат жүгеріге бар күшін салған. Оған қолайлы деген жерлер тауып, жұмысшы күші мен техниканы соған төкті. Басқаларға сенбей бұл істі өзі тікелей басқарды. Ақыры сөйтіп осы бір сыннан өтіп кетіп еді...

...Өткен жылғы жаз басындағы үлкен мәжіліс. Қазақстанның теріскейіндегі көп облыстар тың көтеріп, бар газеттерді шулатып жатқанда — әрине бұл облыстың қол қусырып қарап отыруы — кімге болса да мақтанарлық жай емес. Соны жоғарыдан да, төменнен де сезген сияқты. Енді екінші тың — яғни мал басын көбейту туралы үлкен ұран тасталды. Бұл өзі бұрыннан да малға кедей өлке болмайтын, бірақ мұндай ұранның тұсында лайықты үн қосып қалмаса бола ма. Талайды көріп жырынды боп қалған кейбір аудан басшылары, өзгелерді алға салып, нысанасын содан кейіп барып белгілегісі келеді.

Үзіліс кездерінде өзгелердің аңысын аңдып, қанша уәде берерін байқағысы кеп бір-бірінен тіл тартады. Қасболат та сол әдіспен әркімнің тамырын басып көріп еді. Әрқайсысы-ақ жалтарып «алға сен түс» дегісі келеді екен. Бүгінгі берген уәденің ертең сұрауы бар. Қасболат соған қарайлап, шамасын өлшеп, ауыз толтыратын сөз айта алмаймын ба деп қорықты. Сол оймен сөзге де кейінірек сұранбақ боп, іркіліп қалған.

Келесі үзіліс басталарда коридорға шығып баратқан Қасболатты Иван Митрофанович шақырып алды. Әшиніде ондай кісінің өзге жұрттан бөліп сені шақырғаны мәртебе көрінсе де, дәл қазір Қасболат бұл ықыласқа қуанбады.

Иван Митрофанович президиумдегі төрт-бес адамның қоршауында тұр еді. Мұны көрісімен қызу әңгімені төте қайырып:

— Ә, Қасболат Сқақович, көптің ішіне кіріп алып көрінбей қойдыңыз ғой,— деп қарсы бір-екі аттап келіп қолын алды. Жүзі жайдары, даусы да сәл қызулау, қаттырақ шығады. Осындай үлкен жиындар басшыларға мейрам сияқты әсер етіп, олардың көңіл-күйін бір-екі пернеге жоғары көтеріп, қаттырақ бұрайды. Мұндай хал Қасболатқа әбден таныс болатын.