Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Иван Мнтрофановичтің соңғы жылдағы пайда болған мінезі — сөйлеп тұрған шешеннің сөзін еңкейіп құлақ түре тыңдап отырады да, ұтырлы жеріп тауып арасына кіріп кетеді. Шешеннің ойын өзінше дамытып, керек жағына қарай бағыттап жібереді. Алғашқыда сөйлеушілер репликаға алаң болып, текстерінен адасып, сасып қалатын. Қазір жұрт үйреніп алды... Кейбір қулар Иван Митрофанович реплика тастағанда келген жерін саусағымен баса қояды. Содан кейін о кісінің ескертпелерін түгел тыңдап алып, «ал, сөзіңізді жалғай беріңіз» дегенде, қағаз бетіндегі саусағының астынан әрі қарай заулай береді...

...Машина омбы қарға малтығып тоқтап қалды. Жұматай машинаны кейін шегеріп, екі рет оқталып келіп, екпінімен соғып әзер етті. Боран да әлгіден күшейе түскен.

Енді кәдімгідей ұйтқып соғып тұр. Қасболаттың мал жағдайы туралы уайымы қайтып оралады. Күн райы жаман... Малдың аздау кезінде де қыстың аяғы осылай қатайып кеткенде шығынсыз болмайтын.

Сол жиналыстан қайтқаннан кейін Қасболат қызу әрекетке кірісіп еді. Барлық жерде жиналыс өткізіп, әр колхоздың міндеттемелерін жоғары белгілетті. Қоғамдық малды етке жөнді өткізбей қолға ұстап қалды да, колхоз сайын жиырмалап, отыздап жаңа отар бөлгізді. Еттің жоспарын жұрттың жеке малынан толтырды. Сөйтіп екі жағынан да жоспарды едәуір көтеріп, алдыңғы жаққа таман шыға бастаған. Иван Митрофановичтің өзі де бір-екі жерде мұны үлгі ете мақтап жіберіп еді.

Бірақ мұның бәрі Қасболаттың көңілін орнықтырған жоқ. Бақташы жетіспей біраз отарлардың санын бір жарым есеге дейін ұлғайтты. Кей жерлерде еркегің қой бақса, әйелің тоқтыға көз болады ғой деп, саулықтың отарына жүздеген тоқтыларды да жүктеп берді. Техника мен мал азығы... Нағыз қинайтын сол екеуі. Әрине қыс жайлы болса амалдап шығып кететін жағдай бар еді. Қасболат сол қыстың қабағын аңдумен келе жатқан.

Есіне тағы да Иван Митрофанович түсті. Соңғы кезде Қасболаттың өзі де байқады, көңіліне күдік алып аудан жағдайы туралы уайымдаса-ақ сол кісі көз алдына келеді. Және мәз болған жайдары кезі емес, көзі өңменіңнен өтіп кететін сұсты кескіні елестейді. «Не финти мне голубчик, я не либерал» деген суық даусы да құлаққа келгендей болады.

Жеке шақырып алып ұрысқаны ештеңе емес-ау. Егер айыпты болып бюроға түсе қалсаң... Иван Митрофанович нағыз қан сорпаңды сонда шығарады. Ұзақ жылдар естен кетпейтін сабақты сол жерде аласың. Ондайда еш дәлелің өтпейді. Сылтау, себеп дегендерің мән-мағынасынан айрылып, бетке баттиып тек айыбың ғана шығады. Айыпты адамның күні құрсын. Алдымен үміт пен үрей аралас жабық есіктің алдында дегбірі кетеді. Есіктен кіріп келгенде он шақты адамның қарс жабылған сұсты қабағын көріп, үмітін үрей жеңіп, ауыр халге түседі. Айыпкер өзі кірер алдында ғана ақылдасып, пікір қағыстырып, қызу сөйлесіп, реті келгенде серпіліп күліп отырған адамдардың қапелімде бәрі бір кісідей түнере қалғанын сезіп бойы мұздап қоя береді. Әрқайсысы ауыр ойға берілген сияқты. Осы сәтте бетіңе қарап жылы қабақ көрсетіп, төмен жіберетін біреу табылса... Таныс адамдарың танымай қалады-ау. Ең ақ жарқын үйірсек деген жолдастың өзі, сұсты қабақтардың шырқын бұзбау үшін, ең болмағанда төмен қарап қағазға бір нәрсені сызып әуре болады. Мәжіліс басқарушы алдында жатқан материалға үңіліп, айыптының бойын тоңазытқан осы суық үнсіздікті соза түседі.

Біраз адамдарға кейінгі айыптау сөзден гөрі, осы дауыл алдындағы түнеру ауыр тиеді. Алдын ала буын-буынын әлсіретіп, қажыр кеміріп тастайды. Талай толғанып, екшеп алған дәлелдерінің салмағы жоғалып, айтамын деген сөзінің бояуы онып кеткен сияқты болады. Өзін өзі қамшылап қызынып сөйлеп келе жатқанда, «оның бәрін біз білеміз, жоқ, сіз бізге мынаны айтыңыз» деген өктем дауыс шыққанда Цицерон болса да тілі күрмеліп қалады-ау.