Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Қоспанның өзгеріп кеткенін енді ғана байқады. Сопақша толық бетінің еті қашып, шықшыты мен бет сүйегі бадырайып тұр. Денесі де таралып, жапырағы өртенген теректей аржиып ірі сүйегінің қыры шығыпты. Баяғы жаудыраған мөлдір көзқарасы жоқ. Қабағының астына сыймай томпайып тұратын дөңгелек көзінің төңірегіне терең әжім түскен. Жанарында суық қара жарқыл бар. Жаңыл сонша жыл ынтыға күткен жарын жатырқап отырғанын сезді.

Арада бес жыл өмір, әр күні жылға татыған төрт жыл соғыс жатыр. Қоспан майданға жүрерде жасы отыздан асқанмен беті ашылмаған бала сияқты еді. Отқа да, суға да түскен. Сан рет ажалдың аузынан қайтқан. Өзгертпей қойды деймісің.

Жаңыл бұрынғы балауса өмірінің алты қырдың астында қалғанын, енді өзгеше, басқа өмір бастау керек екенін сезеді. Бірақ ол өмірдің қандай боларын аңғара алмай дағдарады. Қоспанмен алғашқы өткізген төрт жылы бір күнін бұлт шалмаған мереке еді, арадағы бес жылдық азап мехнаттан кейін сол мерекесі қайтып оралар ма? Әлде...

Әйелінің осы ойын танығандай Қоспан:

— Жаңыл, бері отыршы,— деп қасына шақырып алып бір қолымен мойнынан құшақтап басын кеудесіне басты.

Бес жыл бойы тоңазып қалған көкірегін жылытқысы келгендей осылай ұзақ үнсіз отырды. Үлкен салалы қолы маңдайынан сипады. Манадан бері тығылып отырған Жаңылдың көзінен жас парлап қоя берді. Дымқыл кірпігіне тиіп Қоспанның саусағы біраз бөгеліп қалды.

— Жаңыл, айналайын, жылама. Азап-мехнаттың бәрі артта қалды ғой. Шынымды айтсам: елімді, үй ішімді көре алмаймын ғой деп күдер үзген кездерім болып еді. Ендігінің бәрі ештеңе емес.

Қоспан бала қазасын ауызға алмады. Кейін де Жаңылмен бұл жәйді сөйлеспеді. Тек жаз шығысымен өз қолымен кірпіш соғып, Мұратқа там салды. Ешкімді көмекке шақырмастан бәрін өзі істеді. Қабір басында жүргенде де көзіне жас алған жоқ, бірақ кейде топырағы шөгіп бара жатқан кішкентай төмпешіктен көз алмай селтиіп тұрып қалатын.

Қоспан елге келісімен бір жетідей дос-жарандарының үйін аралап шықты. Содан кейін Жаңылды ертіп колхоздағы туыстарына барып мауқын басты. Бұл бір жаңа қосылған жас жұбайдай Жаңылдың ең бақытты күндері еді. Туған жердің топырағы, халықтың пейілі көңіліндегі тоңын жібітіп, Қоспан да бұрынғы жақсы қалпына оралып келе жатты. Келген беттегі тұйықтығынан арылып, жұртпен ашылып сөйлеседі. Ішінде бір күшті серпін барын сезеді Жаңыл.

— Адам деген өз бойында қанша күш барын білмейді екен ғой. Таусылдым дейтінің әшиін-ақ нәрсе екен. Адам күші көзі бітелген бұлақ сияқты, аршысаң шыға береді. Соғыс соны аршып берді ғой,— дейтін Қоспан жиналған жұртқа.

— Ай, сол соғыс қабырғамызды да ырситып кетті ау,— деген қарияға:

— Е, ыңыршағы айналып жүдеген аттың тез отығып, азғана күнде түгі жылтырап шыға келетінін білмеуші ме едіңіз,— деп күледі Қоспан,— қараңдар да тұрыңдар, тұрмыс тез оңалады. Күштің қайда екенін енді білді ғой, өзі.

Екеуі ауылдан көңілдері көтеріліп, бір жасап қайтты. Ағайындары әлі де жата тұр деп қолқа салып еді, Қоспан көнбеді.

— Рақмет, біраз аунап-қунап мауқымды бастым. Енді ауданға барып жұмысқа орналасуым керек. Уақыт өтіп барады.

Қайтып келгесін Қоспан дереу жұмысқа орналасу жағын қарастырды. Бірақ тез уақытта қызмет табыла қоймады. Жаңыл алғашқыда оны уайымдаған да жоқ. Қоспан ерте шығып, кеш қайтып жүрді. Бірақ күн асқан сайын қайтадан тұйықталып, сөзден қалып бара жатқанын байқады. Бір күні кешке таман көңілсіз түнеріп қайтты. Шай ішіп отырып:

— Тұтқыннан келгендерге сенбейтін болыпты,— деді.

— Сенбегені қалай?— деді Жаңыл таңырқап.

— Күдіктенеді.

— Сен тұтқынға өз еркіңмен түстің ба? Гитлерге де қызмет істеген жоқсың ғой. Дозақтан өтіп келген жоқсың ба?— деді Жаңыл күйіп кетіп.

Қоспан біраз уақыт үндемей отырды. Содан кейін өзінің болжауын айтты.