Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

— Шаш ал десе бас алатындар бар емес пе? Тұтқыннан шыққандардың ішінде неміске қызмет істегендер де бар. Соларға сақ болыңдар деген шығар. Көп ұзамай бәрі қалпына келеді ғой. Жазықсыз адамды жазғыра берер деймісің. Қоспан қанша сыр бермесе де кеудесін басқан бір ауыр зіл барын сезеді Жаңыл. Онысына әйелін де ортақтастырғысы келмей өзі жалғыз алысып жүр.

Бір күні Қоспан үйге көңілді қайтты. Бетіне баяғы жақсы кездегі жұмсақ күлкі табы ойнап шыға келген. Ішіне сыймай бара жатқан қуанышты хабары бардай әйеліне жайраңдап қарай береді. Жаңылдың көңілі Қоспанның қабағына байланысты ғой, оның да іші жылып қоя берді. Күйеуінің тәтті көңіл күйін үзіп алғысы келмей тез асын қамдап, шайын әкелді.

— Сен бүгін менің кімді көргенімді білесің бе?— деді Қоспан күлімсіреп.

— Иә, кімді көрдің?

— Қасболатты көрдім. Қаңғалақтап райком жаңқа барып едім. Ұшыраса кеткені. Біздің ауданға жуырда ғана келіпті. Нағыз мықты. Кадр бөлімінің бастығы көрінеді.

— Ол кім еді?

Қоспан қарқылдап күліп жіберді.

— Мен саған соғып отырмын. Айтпақшы сен оны білмейді екенсің ғой. Туһ, менде де ес жоқ-ау.

Жаңыл қосыла күлді. Әйтеуір кім де болса Қоспанға жанашыр, жақсы адамның келгеніне мәз. Қоспан күлкісін жиып, сөзін жалғады.

— Ол менің соғыстағы командирім ғой.

— Апырай, рас па?

— Е, рас болғанда қандай... «Жолдас командир!» деп кім жалт қарады. Бірден таныды. Екеуміз шұрқыраса кеттік. Өзі мәжіліске кіріп бара жатыр екен. Асығыс. Сол шығысымен командировкаға жүрмек. «Үш күннен кейін қайтып ораламын. Өзің келші, кеңірек отырып бір өткен-кеткенді еске алып гәпті шертейік»,— деді.

Үш күн бойы Қоспанның әңгімесі Қасболат болды. Екеуінің майданда бірге болғанын, бастарынан кешкен қиын-қыстау оқиғаларын әңгімелеп кетеді. Қоспанның тұтқынға түскен шағын да Қасболат білетін көрінеді. Біздің әскер шегіну үшін Қоспандар азғана топ болып жауды бөгеп қалыпты. Сол тапсырманы Қасболаттың өзі беріпті бұған. Сөйтіп оғы таусылғанша атысып, көп әскерді құтқарып бұлар қолға түсіпті.

— Бәсе, жазықсыз адамға пәле жолаушы ма еді.

— Айттым ғой, мұның бәрі уақытша нәрсе деп.

— Амандық болса, жұмысқа енді кірісетін шығармыз.

Қоспанның аузындағы сөз осы. Алақаныма түкіріп, құлшынып жүрді. Мәрелі уақыты жеткенде үйден мейрамға баратын адамдай болып шықты. Жаңылға «үйге кісі келіп қалар» деп құлақ қағыс қылып кетті. Сол бір нұрлы кескіні Жаңылдың көз алдында. Өзі де бір жарқын мерекені тосқандай тағаты таусылып күйеуінің қайтып келуін күтіп еді...

Жаңыл адырдың басында ұзақ тұрып қалыпты. Денесіне өтіп бара жатқан ызғардан тітіркеніп, ой дүрмегін үзіп алды. Төңірек күңгірт тартып барады. Манағы жыртылған бұлт қайта тұтасып аспанды түгел торлап алған. Қылаулап қар түсе бастады. Ызғырық жел жапалақ қарды ауада қағып алып үйіріп әкетеді. Құзғын жақ бет қарауытып, алыс дала көзден ғайып болады. Жаңыл шошынып қалды.

...Сол жолы Қасболатқа жолығып қайтқан Қоспанның түрін көріп, Жаңыл қатты шошыды. Есіктен үн-түнсіз кіріп, соққыға жығылып тұралап қалғандай сүйретіліп келіп сәкінің шетіне отыра кетті. Үлкен денесі шөгіп, еңсесі түсіп, сол отырған күйінен тапжылмады.

Қоспан жуас, мінезі жұмсақ болғанмен қайратты, қажырлы еді. Осы жолы соншалықты сынып қалғанына Жаңыл қайран болды. Неше жыл жау тепкісінде, ажалдың аузында жүріп, соған шыдап белін бермей келген адамның мұнысы несі? Соншалықты неден түңілді?

Жаңыл оның жарасына ем таба алмай отқа түсті. Қоспан кейін әр жерде ұсақ-түйек қызмет атқарып, біреуден ілгері, біреуден кейін тұрмыс құрып кеткенде де баяғы жайма шуақ, нұрлы мінезін таба алмады. Ең аяғы жымиып езу тартса да күлімсіреген жанарының ар жағынан жанын жеген қасіреттің ызғары теуіп тұратын.

Бұ да ұмыт болып ескі жараның бәрі жазылып, екеуі өмірдің берік арнасына түсіп еді. Алдарынан күздің жайма шуағындай жарастықты, тыныш қарттық келе жатқан...