Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Жаңыл қораға қарай аяңдап келеді. Қарай-қарай көзі талды. Орталық жақтан да қара көрінбейді. Тек алдында қар басып қалған аласа қора. Қар астынан қолын созған жалғыз мұржа...

XI

Үш күн бойы толассыз соққан ақ дүлей отбасынан, мекен еткен дүниесінен үзіп алып елсіз жапанға айдап кетті. Қойшы өмірінің көп уақыты оңашалықта өтсе де үлкен елмен жалғасып жатқан тарам-тарам тамыры бар еді. Енді соның бәрін қиып тастағандай. Үйреншікті ортасынан бөлініп, өзге дүниеден хабар-ошарсыз жеке өмір сүруге мәжбүр. Астындағы Тортөбел, Құтпан мен Майлыаяқ, пана таппай бүрсеңдеген алты жүз қой — өзінше бір бөлек тіршілік әлемі. Ұлыған боранмен алысып, ақ түнектің ішінде келе жатыр.

Алғашқы түн ат үстінде аласұрған арпалыста өтті. Қоспан қойын қара дүлейдің құшағынан суырып алмақ болып жанталаса қимылдап еді. Әлі келмеді. Бірақ тізе бүгіп сүрініп барып қайта тұрып кеткен палуанша белін бермей алыса берді. Қоспан өзінің дұшпанына «Ақ дүлей» деген ат қойып алды. Екі жағының таласы қашан тынары белгісіз. Сұрапыл «Ақ дүлей» мұны табан тіреген іргесінен үзіп алды да енді аяғын жерге тигізбей үйіріп жүр. Алғашқыда есеңгіреп, оңды-солды былапыт қимылдаған Қоспан кейін есін жиып тілсіз жаудың әдісін алайын деді. Бар қайратын бірден сарқып алмай айла тәсілмен әрекет қылатын болды.

Әрі-беріден соң осы алапат өмірдің өзі кәдімгідей арнаға түсе бастады. Абзалы, жан біткеннің ішінде адамнан төзімдісі болмайды деп ойлайтын Қоспан. Қандай кесапат болмасын алғашқы сағатында ауыр, одан кейін кісі неге болса да көндігіп кетеді.

Бірақ мына дүлей бір сағат тыныштық берместен ерінбей-жалықпай соңына түсіп келеді. Қапы кетсе, аяғын шалыс басса оңдыратын түрі жоқ. Үшінші күнге ұласқан — ұйқы да, тыным да бермеді. Бірден жапырып тастай алмағасын әбден қалжыратып, титықтатып жеңгісі келетін сияқты. Қоспан екі рет қана саябырда көз шырымын алды. Кейде ат үстінде мызғиды. Соның өзін дағдыға айналдырып бойдағы күшін сақтап келеді.

Ақ дүлейдің сұрапыл боранынан басқа да қарсы жұмсар айласы көп. Ауаға суық болып тарап, шым-шымдап ішке кіреді. Қойлардың буынына түсіп бүрсеңдетіп бойындағы соңғы жылуын сорады. Аштық пен суықтан бірдей титықтаған қойлар бір-біріне бүйірін тығып жанына пана іздейді. Қой бастайтын қара текенің қарағай мүйізінен басқа сәні қалмаған. Қылшығы желбіреп қойдың иығына тығылады. Көк шулан саулық қаз мойны күдірейіп еңсесі түсіп өлеусіреген көзімен қар түтеген ызғарлы далаға үмітсіз қарайды. «Итжанды» аталған иттің өзін шыдатпай барады. Құтпан мен Майлыаяқтың қар қатқан жүндері сабалақтанып, бастары төмен салбырап түсіп кетіпті. Әсіресе Майлыаяқтың халі адам аяғандай; ұнжырғасы түсіп, Қоспанның ығын алып бей-жай жүреді де отырады. Әншейінде шиыршықтанып қайқаңдап тұратын құйрығын бұтының арасына қысып алған. Қырау басқан қабағының астынан жанары сөніп баратқан көзі сығырайып қожасына анда-санда бір қарап қояды. Қоспанның оған беретін еш нәрсесі жоқ. Азғана күнге арнап алып шыққан азығы таусылуға қалды.

Әзірге сыр алдырмай келе жатқан ескі жолдасы Topтөбел ғана. Қоспан оның ызғарлы желден қайқаңдаған арқасына тонын жауып ауық-ауық жетелеп, белін суытады. Сәл аялдаған жерде ауыздығын алып, тебіндетіп жайып алады. Иесіне үйренген мал бос жіберсе де ұзап кетпейді. ЬІқтасынды қалқалап айнала тебіндеп лезде отау орнындай жердің қарын қопарып тастайды. Қоспан қасына барса жерден басын көтеріп алып жасаураған үлкен көзімен бейне әмір күткендей иесіне қарайды.

Осы қыбырлап келе жатқан жан иелерінің баршасының тірлігі Қоспанның қолында. Бәрі де көздері жаудырап қожасына қарап, соқыр сезімімен Қоспаннан пана тілегендей болады. Бірақ ол пана алыста. Қойының бетін Кішкене құмға қарай бұрып алып, жердің әр қыртыс, қырқасын тасалап, қиялап келеді. Жел сәл саябырласа адыр асып тіке тартып кетеді. Боран қайтадан құтыра бастаса ойпаңдау жерді паналап бұғып қалады. Қас дұшпаны «Ақ дүлеймен» екеуі бірін-бірі ала алмай, әлі аңдысып келеді.