Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Қоспанның көтерген күрегі сылқ етіп түсіп кетті. Қасына өзі шамалас ірі орыс жігіті келіпті. Оны баракта көріп жүретін. Қоңыр шашты, жақ сүйегі шығыңқы, бітік көздеу — кескіні шығыс халқына ұқсас. Иегін алға ұмсынып, басын сәл қайқайтып ұстайтын әдеті бар. Кілең тұнжыра төмен қарай салбырап кеткен бастардың ішіндегі еңсесі көтеріңкісі осының басы болатын. Жанары талып торыққан көзқарастар мен түнерген қабақтардың арасында да мұның қуақы көзі жұлдыздай жылтырап тұрады. Қоспан әлгі жігітке қарап селтиіп тұрып қалды. Ал, оның өзі еш нәрсе көрмегендей жеңіл қимылдап топырақты лақтырып жатыр.

— Қарауылшы келіп қалды, қимылда,— деді Қоспанға бұрылмастан.

Қоспан еш нәрсеге түсінбей жұмысына қайта кірісті. Әлгі жігіт сәлден кейін тағы тіл қатты.

— Күрегіңді батырмай қалқып ал да, топырағыңды боратып шашып лақтыр. Сонда өзің де қиналмайсың, қарауылшының көзіне де топырақ шашасың. Асықпай бір ырғақпен қимылда.

Қоспан енді бір айналып қарағанда әлгі жігіт жоқ. Қайдан келіп, қай жаққа кеткенін де байқамай қалды. Сапқа тұрғызып баракқа қарай айдап келе жатқанда оң жағындағы біреу қолын қысты.

— Қалай, жұмыс тәсілін үйрендің бе? — деді манағы жігіт бетіне күлімсірей қарап.— Осы сен өзің қазақ емессің бе? Міне ғажап, жерлес болды. Мен Ақмоланың Гусевымын ғой.

Содан екеуі орайласып кетті. Қоспан көп уақытқа дейін Гусевтің мінезіне түсіне алмай жүрді. Ел-жұрт, қатын-бала мұхиттың арғы бетіндей алыста қалды. Мына тікенекті сым қоршау мен анау азапты карьерде бұлардың өмірі өшіп барады. Ал, Гусев болса уайымы жоқ адамдай жайдары мінезінен танбайды. Осы жігіт несіне мәз болады деп ойлайтын.

Шынында да немістердің концлагері — адамның бар күшін сығып алып, майы таусылған шамдай ақырын өшіруге арналған орын болатын. Таң атқаннан күн батқанша тыным таптырмай жер қаздырып, карьерде тас қопартып ауыр жұмысқа салады. Әлсіреп, титықтаған адамға да ешбір тыныс бермейді. Олардың соңғы күшін сығып алып өлігін өртеп жібереді. Тұтқындардың аяғына ағаштан ойған кебіс кигізеді. Жұмысқа да сонымен барасың. Тық-тық етіп жүрісің өнбейді. Ағаш қалыпқа адамның аяғы үйрене алмайды екен. Әсіресе кісінің табаны шыдамайды. Ортасынан омырылып кетердей сүйегі қан қақсайды да тұрады. Тұтқындар жасырып табан астына ескі-құсқы шүберек тығады. Бірақ оны көріп қалса қарауылшы резинка сойылмен дүре соғады. Бұл ағаш кебістің фашистер үшін екі түрлі пайдасы бар екен. Біріншіден тұтқын қаша алмайды. Екіншіден... адамды аздыратын қорлықтың бұл да бір түрі. Ылғи аяғың сырқырап ауырып жүргесін миғұла, кеще болып кетесің.

Күн бата сым қоршаудың ішіндегі ұзын барактарға әкеп сүңгітеді. Одан кейін тіпті лагерьдің ішінде жүруге де рұқсат жоқ. Бейсауат жүрген орыс тұтқындарын ешбір ескертусіз атуға әмір берілген. Көрші барактағы француздар «біздің сіздерден артықшылығымыз бар, сендерді ескертусіз атады, бізді ескертіп алып атады» дейтін. Барактың ішінде үш қабат сәкі, соған сығылысқан тұтқындар. Түнге қарай іші сасып, тыныс алу қиындап кетеді. Ертеңгісін қарауылшылар шаңқылдап жұртты орнынан қойдай өргізеді. Қол-аяғыңа қорғасын құйып қойғандай қозғала алмай жатсаң да, амал жоқ, тез тұрасың. Кешеуілдеп қалғандарына партылдап резинка сойыл тиеді. Сойылдың ізі денеңді отқа қарығандай, көп уақытқа дейін дызылдап ашып тұрады. Кейбіреулер сойыл партылдап қанша осып жатса да қыбыр етпей серейіп жата береді. Қарауылшы оның аяғымен бір-екі теуіп көреді де «алып шығыңдар!» деп әмір береді. Соңғы күндері ондайларды жиі «шығаратын».