Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Алғашқы айларда жұрттың көбінде үміт болатын. Түнге қарай бір-бірімен күбір-күбір сөйлесіп, қашудың, құтылудың жолын көбірек ақылдасатын. Жыл асқасын ол тәтті үміт те сөнуге айналды. Тұнжырап қабақтары түсіп кетті. Тіпті бір-бірімен сөйлесу де азайған. Сондай кезде Гусевтың мінезі Қоспанды қайран қалдырды. Төбесінен зіл басып тұнжырап тұрған қараңғы барактың ішінде әркіммен күбір-күбір сөйлесіп, әр жерден әңгіме тұтады. Кейде мырс еткен күлкі де естіліп қалады. Олар Гусевтың анекдотына күледі. Кейбіреулер оған ашуланып та қалады. Бірақ Гусев ренжімейді. Әңгімесін соға береді. Сөзінің басы «менің бір досым айтушы еді» деп келеді.

Титықтап таусылған тұтқындар сіркелері су көтермей өзара сөзге келіп лезде қырқысып та қалатын. Ондайда Гусев барып екі жағын да су сепкендей басады. Қабақ шытыстың аяғын қалжыңмен жұмсартып кетеді. Өзінің орынсыз ызаланып, шырт ете қалғанына ұялған тұтқын:

— Әй, осы сенің-ақ қалжыңың қалмайды. Дозақта отырып та күлесің,— десе:

— Менің бір досым айтушы еді, кісі үйреніп алған соң дозақта отырып та бір-біріне от шашып ойнайтын көрінеді ғой,— деп жауап беретін.

Қоспан тұтқыннан құтылу жөнінде Гусевқа құлақ қағыс қылып жүретін. Ол:

— Менің бір досым айтушы еді, сау адамның құтылмайтын пәлесі жоқ деп, саспа. Бір орайын табамыз,— деп дәмелендіріп қойған.

Сөйтіп жүргенде лагерьдің комендатурасы тағы бір жаңа тәртіп шығарды. Кешке қарай жұмыстан айдап келгенде тұтқындар үстеріндегі номерлеген киімдерін арнаулы күзетші тұрған жерге шешіп, бараққа көйлек-дамбалшаң кіретін болды. Онсыз да езіліп жүрген тұтқындардың ұнжырғасы түсіп кетті. Кейбір қашуды ойлап жүргендердің үміті сөніп қалды. Гусевпен екеуі ұзақ ақылдасып, зерттеп жүріп қашатын жолдарын белгілеп қойып еді. Енді бәрі зая кетті. Жалаңаш қай жерге сыяды? Қайда барады?

Осыдан екі ай бұрын лагерьге жалдаптар келіп, Власовтың армиясына адал шақырып үгіттеп жүрді. Әбден түңілген жұрттың кейбіреулері солардың қармағына ілікті. Сәкіде қатар жататын көршісі Қоспанға сөз сала бастады. «Біз де жазылайық. Қолымызға қару тиген соң өзіміз білеміз ғой. Бір күні зып беріп арғы бетке өтіп кетеміз»,— деп құлағының құрышын жеді.

Ол өзі лагерьге кейін келген, осылардың ішіндегі қоңдысы болатын. Бірақ өзге жұрттан ертерек божырай бастады.

Оның тұтқынға түскеннен кейінгі өмірі пәлендей жаман болмапты. Олардың партиясын ауылшаруашылығында жұмыс істеуге неміс қожайындарына үлестіріп берген. Бұл күйеуі майданға кеткен ауқатты неміс әйелінің үлесіне тиіп, соның егінін салып, малын күтіп жүріпті. «Мал қорасын қызыл кірпіштен салған, егін-жайы да күтімді, не керек шаруасы мығым еді» деп мақтайды. Жұмысы ауыр болыпты, бірақ тамағы тоқ, таза ауада жүрген соң кісі жүдей ме.

— Әттең өзімнен болды. Әйтпесе соғыс біткенше мұртыңды балта кеспей жүре беретін едім,— деп өкінеді.

— Нағып лагерьге түсіп қалдың?— деп сұраған көршілеріне өз хикаясын шертіп береді.

— Менің хозяйкам фрау Эльза дейтін қырыққа келген әйел еді. Өзі шаруақол. Соғысқа дейін күйеуін де аямай жұмсаған екен. Мені де аямай жұмсады. Әйтеуір күйеуінің атқаратын бар қызметін маған түгел артты. Мен өзім шаруамен көз ашқан жұмысқа мықты жігітпін. Тек тамағым тойса болды. Оның жұмысына қыңқ еткенім жоқ. Күндізгі шаруасымен түнгісін қосып атқарып жүре бердім. Обалы не керек, мені сыйлайтын.

— Олай болса не жазып қалдың,— деп сұрайды сәкідегі көршілері.