Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

— Кәнекей, бері келші, ақылдасатын бір жай бар,— деп оңаша шығарып алғасын оның жүзіндегі жаңағы салтанат нұры бірден өшіп әшиіндегі қалпына түсті. — Сен неге сөзге жазылмай отырсың?

— Кейінірек сөйлесем деп едім.

— Жұрттың аңысын аңдағың келеді-ау, ә? Екі-үш адам сөйледі. Әзірге сөздері қою шығып жатқан жоқ. Қалай ойлайсың, а?

Иван Митрофанович Қасболаттан сыр тартып, бағдарлай қарап қалды. Осы кісінің көзқарасы қызық. Ажарында «қалай ойлайсың?» деген сұрақ жатса, оның ар жағында «сен ұқтың ба, менің ойымды, солай істе» деген әмір тепсініп тұратын тәрізді. Қасболат, әрине, оның ойын ұқты. Бірақ қазір үлкен уәде беруге ауданының жағдайы көтеретін емес. Ондай қадамға әлі көп дайындық, біраз қаражат керек. Қарсы дәлелін айтып, уәдесін кейінге шегеруге бір тырысып еді, бірақ есіне «жүгері мәселесі» түскенде тоқырап қалды.

Иван Митрофанович те Қасболаттың шырғалаң ойын танығандай:

— Түсінем, түсінем,— деп басын изеп, күңгірт жымиып, жылы шыраймен сөйлесіп кетті.— Әрине, алды-артыңды ойлағаның жақсы. Шаруашылықта онсыз болмайды.

— Мен де соны ойланып қалып едім, Иван Митрофанович,— деді Қасболат іліп алып.

— Ойлағаның жақсы. Бірақ іс... іс керек қой бізге. Арқандаулы аттай бір қазықты айнала берсек қалай болады, ә? (Иван Митрофанович қазақтың осы бір мәтелін жаңа баяндамасында да айтып кетіп еді.) Сен осыны ойладың ба? — Иван Митрофанович ақылдасып тұрып, ақыл айтуға байқаусыз ауысып кете қоятын. Қазір де солай болды,— Бізге қазір жақсы бастама керек. Иә, мұндай үлкен іске мықты серпін беріп жіберу керек. Үзілістен кейін бірінші боп сөйлейсің.

Сөз осымен бітіп қалды. Қасболат «айтамын» деп оқталған сөзі алқымына тіреліп шығып кетті. Ойланып қараса бір есептен айтпағаны да дұрыс екен. Бүкіл облыс болып гүрілдеп жаңа үлкен науқан бастағанда... толқынға қарсы шыққандай. Онсыз да Иван Митрофановичтің алдындағы беделі аса мықты болмай жүр.

Әрине қандай әділ басшы болса да, о да адам баласы — өзінің көңіліне ұнайтын, ұнамайтын адамдары болады. Содан ба, әлде арадан басқа біреулер қара мысық боп жүгіріп өтті ме, «жүгері мәселесі» ұмыт болса да Иван Митрофанович Қасболатқа оң қабағын онша бере қойған емес. Бұл жағдай оған өте ауыр тиіп, қатты қинап жүр. Өз тәжірибесінен біледі, егер төменгі басшы ұнамаса оны тайдыруға жоғарғы басшы әрқашан да себеп табады. Оның үстіне қазір мамандығы бар жастарды көтеру мәселесі қолға алынып жатыр. Колхоз председателі, совхоз директоры боп істеген жас мамандарды, аудан тұрсын бірден облысқа, тіпті одан да әрі жоғарылатып жатқан кез. Пенсияға шығып жатқан басшылар аз, олардың қайсысына бос орын дайын тұр. Біреулерді ығыстырып, сыналап кіргізбесе... Жас кадрларды көтерген кісі оған өз орнын босатып беруден гөрі... түсінікті ғой. Қасболат сырғанақтап тізімінің шетіне таянып қалғанын сезеді. Мінекей осындай жағдайда келіп аяқ астынан бүйректен сирақ шығарып жатса...

Қасболат осы әңгімеден дереу қорытынды шығарып сөз текстін қайта қарап, алмақшы міндеттемелерінің цифрларын әжептәуір өсірді. Қапелімде бұ да оңайға түспеді. Әрбір жазған цифры не көп, не аздау сияқты көрініп, бір жолдың үстіне екі-үш саннан міңгесті. Сонымен мінбеге шықты.

Сөйлеп тұрып байқады, қанша өсірдім десе де міндеттемелері жиналыстың ойлаған жерінен шықпапты. Сөзінің арасында кіріп кетіп, әр көрсеткіштің тұсын қазбалай анықтап, Иван Митрофанович оның міндеттемелерін біраз жерге көтеріп тастады.