Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Қоспан ойланып қалды. Қаламүштің осынысы балалық па? Ен далада оңаша жүріп өзі де талай-талай оймен толғанған жоқ па еді? Мал деген қазақтың ата кәсібі, ежелгі тіршілігі. Көбісі әлі осының соңында. Малдың рақатымен қоса мінекей, бейнеті аз ба? Әрине атам заманнан малды осылай бағып келеді. Оны алақанға салып асырай ма, Қоспан не істейді? Бірақ ел өзгерді, жер өзгерді. Техника дегенің керемет боп барады. Тіпті сонау айға жеткен жоқ па. Ал, осы мал бағу қанша өзгерді? Осы араға келгенде Қоспанның ойы тоқырап қалады. Қоспан табиғатында бос қиялды жек көретін. Қаламүш ойын балалыққа сайып мырс етіп жүргені де содан. Бірақ... Әрине, текшелеп жем тасығанша мал өз аузымен жұлып жейтін жердің түгін пайдалану керек. Арзанды қымбаттатып, оңайды қиындатудың орайы жоқ. Бірақ оңайлатуды тілеп тұрған қиындықтар аз ба? Мінекей неше жылдан бері маңдай терін сығып баққан малынан сақал сипап қалғалы тұрған жоқ па?

Қоспан көктегіні тілеген жоқ. Бар ойлағаны малды ойда жоқта айналып соғатын «жұт» деген пәледен аман алып қалудың тәсілі еді. Сол үшін запас база салып беріңдер деп Құмар мен Қасболаттың құлақ құртын жеп жүрген. Енді ойлап қараса сонысы болмашы, мардымсыз нәрсе екен. Сірә, Қаламүш сөзінің жаны бар сияқты. Біраз техника колхозда да бар. Тек соны қойшының қолына берсе бүгін мынадай боп жүрер ме еді. Әрине кейде қысқа жіптің күрмеуге келмейтін кезі болады. Бірақ басшылар үкіметтен қарыз ала тұрса қой деген жарықтық екі-үш жылда-ақ соның құнын өтеп жібермес пе еді?

Жазда су жетпей мына Қарақияның жазығына мал тұяғы тимей жүр. Ырғалған жусаны мен изені жылдан жылға ысырап болып қалып жатыр. Далаға тастаған алтын деген сол емес пе.

Егер араластырып биязы жүнді қой өсірсе. Қыстың екі айына жетерлік азығы болса ол осы араға да төзеді. Қоспан ана жылы Алматыға мәжіліске барғанда Алатау бөктерінің қойшыларын аралаған. Қазақтың биязы жүнді қойын өсіріп отыр. Тіпті қыстай тебіндеп шығатын көрінеді. Ұйысқан майда жүнін жел аша алмайды. Мына даланың азынаған желі мен боранында ығып кетпес еді. Жүні нағыз алтын екен. Азғана жылда-ақ шаруашылықты гүрілдетіп алып кетер еді-ау.

Иә-а, ойлай берсе жетпей жатқан нәрсе көп. Бірақ қолда бардың өзін орнын тауып, пайдасымен жұмсап отыр ма. Қойдың барлық өлім-жітімін қойшының мойнына артып қойған.

Қаламүш қанша жас, албырт болса да түптеп келгенде соның көздеген нысанасы түзу сияқты. «Айналайын, алыстан ойлап жүр екен» деп сүйсінеді Қоспан. Тірі болса болайын деп тұрған бала. Қарашы, шау тартып қалған шабан ойлы үлкендердің алдын орап жүргенін. Қаршадай болса да осы халдың боларын сезген екен ғой.

Тобылғының шоғы сөнген. Жоғарыдан шаңытқан қар қоламтаға түсіп ериді. Тонын астына төсеп, сырмағымен отырған Қоспанның тұла бойы құрыстап тоңазып қалды. Қисайып көз шырымын алғысы келіп еді, бірақ әлденеге мaзacызданып орнынан тұрып кетті.

Жаңағы бір ойдың ағыны үзілетін емес. Қасболат... Сона бір кезде аралары сынып жалғасқаннан кейін Қоспан оның бойынан тек көңіл түшіркентер жақсылық қана іздейді. Өзіне деген ықыласын, дос пейілін қатты бағалайды. Абзалы Қоспан табиғаты кімге болса да қастықты емес, достықты ғана тілейтін. Қасболат келген сайын мәре-сәре боп, қойшы үйінің еңсесі бір көтеріліп қалады. Қоспан сол кездесудің жылуын көкірегінде бірнеше күн сақтап жүретін.

Әрине Қасболат Қоспанның басына жақсылықтан басқаны ойламайды қазір. Әттең тек тартыншақ Құмарды қамшылап осы жаққа басы артық бір-екі қора салғызып бергенінде осы күні Қоспанның мұртын балта шаппас еді-ау. Құмар ескіден келе жатқан көне басқарма. Бір кезде Қоспанға жақсылық істеген, жалпы кісіге жамандығы жоқ. Шаруаға да құнтты. Бірақ колхоз үлкейін өсіп кетті де, Құмар соның тақиясына тар келіп жүргенін сезбейді. Аянбайды-ау байғұс, бірақ қанша тырбанса да ескі машықтан шыға алатын түрі жоқ.