Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Әлденеге көз алдына Жаппасбай елестейді. Өзіне өзі риза еш уайым жоқ адамның арсыз кескіні. Бетім қайтып қалар, біреу мені ұнатпас-ау деп ойласайшы, шіркін. Осы өткен күзде, қасында Қоспанға жүз таныс ауданның бір қызметкері бар, үйіне кеп түсе қалды. Қоспан қасындағы адамнан ұялғаннан қонақасы берді. Жаппасбай қазір пенсияға шыққан көрінеді. Бұрынғы етшең денесі аздап шөгіп, мұртына ақ кіріпті. Қалың қошқыл-қара бетіне де ірі-ірі сирек әжімдер түсіпті. Кәрілік кісіні тәубаға келтіріп, бетіне иман енгізер болар еді. Бірақ Жаппасбайдың жүзі баяғы сол қалпы сияқты. Содан ба, әйтеуір, Қоспанның іші жылымай, тіксініп қалды. Қашан кете-кеткенінше онымен тіс жарып сөйлеспей-ақ қойды.

Бірақ оған қысылған Жаппасбай жоқ. Ауыз жаппай гүжілдеп сөйлеп отыр. Қоспанмен, Жаңылмен бірге істескен кездерін еске алып, қасындағы жолдасына осы үймен ескі таныс екенін баяндап берді.

— Пенсияға шыққанмен Жаппасбайға тыныштық беретін емес. Бұрын актеп болып қалғасын кісінің өзі де қарап жата алмайды екен. Қазір енді комиссия болып, мал қыстатуға әзірлікті тексеріп жүргеніміз ғой шапқылап,— деп төрде шалқайып жатып алып әңгіме соғады.

Жүрер кезде Қоспанды оңаша шығарып алды.

— Өзім айтпасам, бұйымтайымды сұрайтын кескінің жоқ қой, сірә. Колхоз бағасы он бес сом ғой, соныңды төлермін. Маған қойыңның ең ірі, қоңдысын машинаға салып бере ғой. Өзің де қолымды қақпайсың ғой, бірақ заңды болсын деп басқармадан қағаз әкелдім.

Жаппасбай бір жапырақ қағазды төс қалтасынан суырып алып, Қоспанның қолына ұстатты. Қоспан оның бетіне қарап қайран болды. «Мына байғұсқа қиянатым тиіп еді-ау» деген зәредей өкініш болсайшы жүзінде.

Қоспан қолындағы қағазды паршалап жыртты да:

— Қойды басқарманың өзінен алыңыз,— деп бұрылып жүріп кетті.

Енді сол шімірікпейтін арсыз кескін көз алдында елестеп... дәл сондағыдай тұла бойын жиіркенішті діріл қалтыратып өтті.

Жаппасбайды есіне алғысы келмейді. Оны есіне алса сонау бір жылдар көз алдына келеді. Сондағы жан азабы, көрген қорлығы... Жаппасбаймен қабаттасып сондағы бір жиіркенішті мүсәпірлік сезімі қайта тіріліп келеді.

Жоқ. Ол сезім Жаппасбайға кездесуден бұрын басталған. Сол қашан басталып еді? Елге келгесін бе? Әлде одан бұрынырақ па?

Біздің әскер жақындаған сайын тұтқындардың бойына жан кіргені Қоспанның есінде. Әбден титықтап, ақтық демі тақалғандардың өзі тіріліп, нұры солған көздерінде үміттің ұшқыны жылтылдаған. Жұрттың ендігі тірлігі тағаты таусылып күту мен үмітке айналды. Жақындап қалған зеңбірек гүрсілінен жүрек лүпілдеп алып ұшып баратты. Қуаныш. Қуаныш пен бақыттың зорлығы сонша... Халі бітіп әлсіреген тұтқындардың жарылып кетпей соған шыдағанына кісі қайран қалады. Әр солдат өзінің бірге туған бауырыңнан да ыстық... Құшақтасып сүйісіп жатқан жұрт; айқай-шу, мәз-мейрам боп күлген, жылаған дауыстар — соның бәрі көкірекке сыймас үлкен бақыт боп құйылып жатты. Осыған елге барамыз деген сағыныш-үміт араласып, ұзақ уақытқа дейін мас қылып жүрді.

Сөйтіп жүріп бұлар көп нәрсені байқамай қалыпты. Алғашқы тексерістерге де ешкім жөнді мән бермеген. Бірақ тексеру созылып бара жатты. Бұларды бір орыннан екінші орынға ауыстырып белгісіз халге салып қойды.

Тексеріп сұрастырған офицерлердің де қабақтары суйи бастады. Сөзіңді салғырт тыңдап, екі ұшты көзбен қарайды. Әрине бұлардың сөздері де бастапқыдай жалын атып, қасіретке толы боп шықпайды. Айта-айта жалыққан.

Бұлар сонау жау қолында жүргенде өз үйіне, отбасына деген сезімі туған жерге, елге деген сезіммен біте қайнасып кеткен-ді. Қатын-балаларын, жақын туыстарын көп сағынды ма, әлде туған жердің топырағын, елін көбірек сағынды ма. Бұлардың әрқайсысы-ақ үй-іші, қатын баласы жоғалып кетсе өмір сүре алар еді. Бірақ туған жерді көрмей... Соншама тозақтан өтіп, зарығып жеткенде өз үйің саған өгей адамша сұқ көзімен қараса...

— Жағдайыңызды тағы да қайталап айтыңызшы,— деп жалығып тыңдап отырған мына әп-әдемі офицерлер қара тасқа мұңынды шақтырып қояды.