Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

...Ақыры Қоспан заготживсырье деген мекемеге кладовщик болып орналасты. Жұмысы тері-терсек, жүн-жұрқа қабылдау, соны реттеп жөнелту. Зауқы соққан жұмысы емес. Бірақ мұның сүйген асын кім берсін. Сонда жүк тиеуші боп жүрген Жаңылдың міндетін өзі қоса атқарып жүре берді. «Соғыс бітті ғой. Енді қаншаға созылар дейсің. Кімнің кім екенін анықтар. Біз де ел қатарына қосылармыз» деген тәтті үмітін талшық етті.

Бастығы Байеділ қартаң адам еді. Шашы мен мұрты шымқай ақ та өңі қара — бір қарағанда суреттің ақты қара, қараны ақ қып көрсететін негативі сияқты. Өзі байсалды, азғана оқуына қазақтың ақыл-парасатын қосқан мінезі жайлы, сыпайы адам. Ол Қоспанды жатырқаған жоқ. Қайта оны іш тартып суық көңіліндегі тоңын жібітіп келе жатқан.

Бір күні Байеділ Қоспанды кеңсесінде оңаша алып қалды. Біраз уақытқа дейін сөз бастай алмай қалам ұштайтын бәкісін әурелеп, төмен қарап тұнжырап отырды. Запы боп қалған Қоспан оның қиналған түрінен-ақ бір жаманатты танып жүрегі зуылдап қоя берді.

— Қоспан шырағым, сені орныңнан босатайын деп отырмын,— деді Байеділ бір кезде басын көтеріп.— Жаппасбай сенің орныңды сұрап арыз бергелі бір ай болды. Жолатпай-ақ келіп едім...

Қоспан сөзінің ар жағын тыңдаған жоқ. Бәрі белгілі. Жаппасбайдың өңмендеп осы кеңсеге талай келгенін көріп еді. Өзге мекемелерді адақтап енді осында келгені ғой. «Бәшеске сатылған пленды бауырына паналатып, мен сияқты ауданның ортан қолдай актебіне қызмет тауып бергің келмейді екен ғой, ә!» деп талай зіркілдеген болар. Ондай қызыл көз пәлеге болмысынан жуас Байеділ шыдай ала ма...

...Орнын Жаппасбай тартып алғаннан кейін Қоспан енді қызмет іздеуге бетінен басып сол жердің өзінде Жаңылмен бірге жүк тиеуші болып істей берді. Әрине денесі алпамсадай қара күші мол Қоспанды ауыр жұмыс қажытқан жоқ. Бірақ сүтке тиген күшіктей жиіркенішті бір халге түсті. Өзге жұрт бір бөлек, бұл бір бөлек. Тағы да сол екі түрлі көзқарасты көреді. Әркімнің бетінен соның біреуін қапы жібермей оқиды. Баяғы — бірі сенбестік, бірі аяныш. Бір жаманы өзі де әбден күдікшіл, кісі қабатын аңдығыш боп алды. Тіпті жанашыр кескін мен достық жылы жүздің өзін: «осы мені бишарасынып, мүсіркеп тұр-ау» деп теріске жорып, қарап тұрып қорланып, іштей түйіле береді. Әрі-беріден соң өзінен өзі қуыстанып, қайда барса да кібіртіктеп қалатын пәлеге ұшырады. Еңсесі төмен тартып, көзімен жер шұқып жиіркенішті халге түседі.

Бір күні Гусевтен хат келді. Қатерлі кездегі жолдасы, бүгінгі мұңдасынан келген хабарды оқығанша тағаты жетпей, Қоспан қолы дірілдеп конвертті әзер ашты. Әріптерін шалқасынан салып жүгірте жазған досының қолы көзіне оттай басылды. Аман-сау көрінеді. Әйел алып, бала сүйіпті. Орталық Қазақстанда геологиялық барлау партиясында жұмыс істеп жүр екен. Әзіл-оспақпен қалжыңдап келіп Қоспанның үй-ішінің амандығын сұрап, әйеліне, Мұрат деген жігітке сәлем айтады. (Мұраттың қаза болғанын ол қайдан білсін.) Гусев хатын қуақы тіліне салып қанша жайдары жазғанмен Қоспан сөз арасынан күрсініс естігендей болады. Хатының аяғында «дені дұрыс адамның құтылмайтын пәлесі жоқ» деп өзінің жақсы көретін сөзін айтыпты. Қоспанның халін ұғып қуат беріп қайрағаны ғой. Жалғыздық меңдетіп жүргенде мұңдасы табылып Қоспан кәдімгідей серпіліп қалды. Хатты қайтадан қолына алып, енді асықпай талмап оқыды. Қиын кезде қайта табылған досының қарасынан көз жазып қалам ба деп қорқып, отыра қалып хат жазды. Гусев ажырасарда: «Сенің ата-бабаң көшпелі болғанмен өз мекенің тұрақтылау көрінеді, мен жөн-жосығымды тиянақтап, бір жерге якорь тастаған соң хабарласармын» деп Қоспанның адресін алып еді.