Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Осы хат келерден екі ай бұрын Қоспанды қауіпсіздік комитетінің бөліміне шақырған. Онда жиырмадан аз-ақ асқан жас лейтенант қабылдады. Тұтқында болған жайларын сұрады. Денесі талдырмаш, жұқа өңді, иман жүзді бала жігіт екен. Жүзі жылы ұшырады ма, әйтеуір Қоспан бар шерін ақтарып, егіле сөйледі. Бастан кешкен оқиғаларын түк қалдырмай айтып берді. Лейтенант та ертек тыңдаған баладай кірпік қақпай ұйып қалды. Тек екі-үш Гусевтің аты аталғанда селт етіп, көзі жыпылықтап қосымша сұрақ беріп қадағалап қойды. Қоспан бар сырын сарыққаннан кейін бала жігіт іштегі күрсінісін басқысы келіп, аз уақыт үндемей отырды. Содан кейін:

— Сіз осы айтқандарыңыздың бәрін жазып беріңіз. Әсіресе Гусевтің жайын көбірек айтыңыз,— деді.

— Бұл неге керек?

— Бұл Гусев үшін керек. Екеуіңіздің сөздеріңіз тұп-тура бір жерден шығып отыр.

Лейтенант ырза болғандай жайдары жымиып қойды.

— Сіз Гусевтің қайда екенін білесіз бе?— деді Қоспан жұлып алғандай.— Маған адресін беріңізші. Көптен бері хабарсыз жүр едім.

— Бізде адресі жоқ. Жалпы Қарағанда жағында көрінеді. Жағдайы жаман болмас.— Лейтенант бір нәрседен қапы кеткендей оқыс ойланып, қабағын түйіп алды.— Бұл әңгіме тек екеуміздің арамызда ғана. Сіз тісіңізден шығарушы болмаңыз.

— Жарайды,— деп Қоспан да кілт өзгеріп суына қалды.

Жаңа ғана бел шешіп, сырласып отырған екі адамның арасынан ызғар жүгіріп өткенге ыңғайсызданып, жас лейтенант қипалақтап қалды. Содан бойын билеп:

— Сіздің орныңызды Жаппасбайдың тартып алуы әділдік емес. Мұны мен тегін қалдырмаспын. Бастықтармен сөйлесемін,— деп жылы шыраймен шығарып салды.

Кейінірек Қоспан жас лейтенантпен екі-үш рет кездесіп қалды. Бірақ қызмет жайында сөз қозғалмады. Екеуі де көмейіндегі айтпай, амандық сұрасып, ұсақ-түйек әңгімемен тарасып кетеді. Әсіресе соңғы кездескенде лейтенанттың айыпты адамдай қысылып тұрғанын көзі көрді. «Онсыз да мен үшін бастығыңнан қатты сөз естіген түрің бар-ау» деп Қоспан анадағы уәдесін сұрап оны қинамады. «Төзген мен-ақ төзейін» деп жүре берді.

Бірақ төзе алмайтын да нәрсесі бар екен. Зіркілден жұрқа, тері-терсек тасып жүріп бәрін көреді. Жұрттың қой деп жүрген Жаппасбай барып тұрған сұғанақ, жымысқы ұры боп шықты. Қоспан оның қасында жүн-жұрқа, тері-терсек тасып жүріп бәрін көреді. Жұрттың әкелген нәрсесінің тиісті нарқын кесу дегенді ол білмейді екен. Жиырма-отыз келі жүн әкелген шалға бір әшмөшке шай мен екі-үш шыт ұстатып қоя береді. Тіпті сонысының өзін көпсініп: «Ақсақал, сіз болғасын ғана амал жоқ» деп бұлдап қояды. Бір сиырдың терісіне сары майын қосып әкелген кел бірге беретіні сыңар ұлтан. Онысын азсынып адамға зекіп, тіл тигізеді. Соғыстан жүдеп шыққан қоңторғай халықтың азғана несібесін жыруға келгенде беті бүлк етпейді.

— Жаппасбай, сен мынауың қой,— деді Қоспан текесінен келіп.— Болмаса оңбайсың.

— Нені қоямын?— деді Жаппасбай ежірейіп.

— Кемпір-шалдарды алдауыңды қой. Ұрлығыңды қой, білдің бе.

Жаппасбай алғашқыда шошып қалды. Мойнын иығына тығып, ала көзі жыпылықтап, қақпанға түскен аңдай Қоспанға үрке қарады. Бірақ аздан кейін есін жиып, тосыннан ақыл тапқандай батылданып, тіпті кесірлене сөйледі.

— Ал, қоймасам не істейсің.

— Не істейтінімді өзім білемін. Бірақ не де болса оңдырмаймын.

Жаппасбай желкесі күдірейіп, сүзе қарап, Қоспанды ала көзімен атып жіберердей төне түсті. Енді тура қақпаннан өзіне қарсы атылған аң сияқты, қандай жауыздықтан болса да тайынар түрі жоқ.

— Сен өзің кімге жала жауып тұрсың... білесің бе? Сенің өзің кімсің.. білесің бе?! Пәшестің тыңшысысың сен! Үкіметтің оң көзі болған адал адамға пәле жауып көрші осыдан. Тура мүрдем кетірейін, бұл күніңді көпсінесің. Үкімет кімге сенеді білесің бе?!