Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

— Сені мен менің қайбір екі туып бір қалғанымыз толып тұр. Жұрт болғасын көзге шұқушылар табылмас деп пе едің.

— Соншама түңіліп немене,— деп Жаңыл кейіп қалды. — Бір сұмырайдан қорлық көрдім деп бүкіл елдің бетіне түкіресің бе. Тіпті жұқарып қалыпсың ғой өзің. Одан да сөзді қойып колхозға көшеміз. Күрекке боқ табылмайды деп қорқасың ба. Ел іші алтын бесік. Бізге де өгейлік қылмайды.

Сөйтіп Қоспан мен Жаңыл колхозға көшіп келді. Ол кездегі жүдеу-жадау уақ колхоздарға адам деген тіпті қат екен. Осы Құмар құшағын жайып қарсы алды.

— Бір кезде әжептәуір қызмет атқарған Қоспан едің. Дәм бұйырып келіп қалған екенсің. Олқы көрмесең бригадир қылып қояйын. Иә, болмаса сиыр фермасын қолыңа берейін,— деді.

— Азғантай еркекті атқа мінгізіп қойып, бар салмақты қатын-қалашқа салып жүрген көрінесіздер. Солардың тобын кебейтпей-ақ қояйын. Мені тура қой бағуға жіберіңіз, — деді Қоспан.

Құмар бұған таң қалды. Ол кезде шал-шауқан болмаса қой бағуға сұранған азамат, — ай, табыла қоймайтын. Қоспанның өз ойы болды. Ол ешкім түрткілемейтін, қызғанбайтын жұмыс іздеді және жұрт көзінен қағыс оңашалық аңсады. Сөйтіп Мінайдарға көмекші болды. Сол жылдары Қадыржан мен Уасиқа жас, қойды Мінайдар мен Салиқа бағады екен. Қаламүш бес жаста, жүгіріп жүр.

Сол көктем... Күркіреп құйып өткен нөсерден кейін жер құлпырып шыға келген. Көл табаны егіс-ойпат көкпеңбек. Жаңа ғана бас көтеріп келе жатқан көк шалғын шыққа малынып ертеңгі күннің сәулесімен жылтырап тұр. Жас қозылар бұлтыңдап көк шалғынға бас қойып шүпірлесіп жатыр. Солай қарай томпаңдап бес жасар Қаламүш жүгіріп барады. Ол жете бергенде қозылар да орғып-орғып қаша жөнеледі. Қозы балаға, бала қозыға ұқсайды. Бақытқа, қуанышқа кенеліп асыр салып мәз болады.

Көк торғын аспанның астында керіліп — алып дала жатыр. Арқан бойы көтерілген күн нұрына бойын жылытып бусана бастаған. Манаурап ақырын ғана тыныс алады. Даланың ұйқысын ашқысы келгендей мың сан бозторғай қосылып жарыса шырылдайды. Алыс, жақынның бәрі ап-айқын. Сонау өзен қабағындағы тастақ қыраттың қоп-қою мақпал қара көлеңкесі де сәуле құшқан беткейден жігі бөлініп ап-анық көрінеді. Түндегі нөсер дүниенің тозаңын жуып тастап, тап-таза балауса күйінде Қоспанның алдына жайып салған. Қоспанның өзі де осы дүниемен бірге тазарып, сергіп шыққандай. Кеудесіне шымырлап мұнартқан арман, мағнасыз қуаныш еніп келеді. «Адам жоқты аңсап әуре болады, өмір дегеннің өзі үлкен бақыт екенін ойламайды-ау сірә» дейді Қоспан ішінен. Дәл осы бір сәскені, осы бір сәтті көру үшін өмір сүруге болады екен.

Сол көктемде ен далада оңаша жүріп Қоспан көп ойланды. Өзінің бұрын аудан орталығында әр кеңсенің есігін тоздырып, ұсақ-түйек қызмет үшін тайталасып жүргенін есіне алса ұялады. Босқа кеткен уақыт, ұсаққа, болымсызға қор болған қайран жігер. Азды-көпті оқуы бар еркек азамат деп аталатындар толып жатқан кеңселерді сағалап, бір нәрсенің тізгінін ұстаған болып, қара жұмыстан аулақ жүр. Соғыстан тұралап шыққан колхозды сүйреп келе жатқандар қатын-қалаш, шал-шауқандар. Солардың үстінен күн көріп, есіл қайрат күштерін болмашыға сарп етіп жүргендерін ойлай ма екен олар? Әй, сірә ойламайтын шығар. Білекті сыбанып жіберіп жұмыс істеудің орнына, онсыз да шаруаларын тындырып жүргендерге «ананы істе, мынаны істе» деп айқайлауды кәсіп етіп алған. Түрлеріне қарасаң бәрін өздері тындырып жүрген кісідей. Тіпті солар айтпаса, нұсқау бермесе жұрт күрек ұстауды, трактор айдауды, қой суаруды білмейтін сияқты. Қоспан енді олардың қатарына қосылғысы келмейді. Не де болса мықты тірліктің құйрығынан ұстады. Тапқан нанын рақаттанып жейді.

Мінайдардың үй-іші бұларды жатырқаған жоқ, аз ғана уақытта бір үйлі жандай боп жүре берді. Әр жерде жалғыз-жарым үй отырған малшылар да Қоспан жолы түсіп соға қалса шұрқырап күтіп алады. Дәм ауыз тигізбей аттандырмайды. Сыйлы қонағындай төрге отырғызып, әңгіме шертеді. Қоспан шын ұясын, өз мекенін тапқандай азғана күнде сіңісіп кетті.