Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Қоспан ертеңіне жұмысқа бармады. Сол сұмырайдың қол астында жүруге, қанша көнбісті болса да, шыдамы жетпеді. Әттең мына бір бетінде тұрған шіркеуі болмаса Жаппасбай сияқтылардың адымын ашырмас еді. Соншама не жазығы бар? Қол-аяғын жіпсіз байлап қойған бұл не пәле? «Ау, айыбым болса айтып өлтірмейсіңдер ме? Бадырайтып бетіме басып, жазамды неге бермейсіңдер деп айқай салғысы келеді. Әр жерге барып айтып көрген, бірақ ешкімнен үзілді-кесілді жауап ала алмады, «Жұмысыңызды істей беріңіз, сізді ешкім ренжітуге тиісті емес» деп шығарып салады. Осыдан артық айтары жоқ...

XIV

Жапалақ қар қиыршықталып тағы да шаңытқан боранға айналып барады. Қоспанның оранып жатқан тонының іргесін, байпақты саптама етігін көміп салған. Қанша жатқанын білген жоқ. Енді манағы денесін безгектей құрыстатқан суық діріл жоғалып, тұла бойына жылы толқын тарап келеді. Қыстың ызғарын сыпырып тастап, көктемнің шипалы шуағы бар тамырын балбыратып — бұйығы тыныш рақатқа бөлегендей. Өң мен түстің арасындай ойы сөніп тұтанып, үзіліп жалғанады. Бір елестің ұштығы екіншісіне жалғасады да, өткен өмір оқиғаларын суыртпақтап тартып шығара береді.

Көктем келген сайын Қоспан қайта түлеп бір жасап қалатын. Марттың басында-ақ қазақы қойлар төлдей бастайтын. Сол кезде қора маңы бусанып тұрады. Әсіресе апрельдің басында барлық қойлар уәделесіп қойғандай біріне бірі жалғаса толғатып, шүпірлетіп төлдеп жатады. Бүйірі жарылып кетердей шіреніп, демігіп, ашып қанша қиналып туса да, азаптың бәрін аналық сезімі жеңіп, жаңа ғана аларып шарасынан шыққан көзі мейірімге тола мөлдірейді. Бар денесімен исініп, жас қозысының шаранасын жалайды. Енесінің буы бұрқыраған шуынан тыпыршып жарық дүниеге шыққан кіп-кішкентай қозыны көргенде Қоспанның кеудесіне жылы толқын лықсып, өзгенің бәрін ұмытып кетуші еді. Мал баласы деген қызық қой. Үстінен шаранасы кеппей жатып тыпырлап түрегеліп, жіп-жіңішке даусы маңырап «мен дүниеге келдім» дегендей жар салады. Уыздың иісін сезе ме, бірден тұмсығымен енесінің баурын түрткілеп, емшегін іздейді. Қазақы қойдың аналық сезімі күшті. Бауырынан баласын алғанда бейне қолқасын суырып әкеткендей соңыңнан безек қағып маңырай жүгіреді. Қоспан ерте туған қозыларды қораға тасиды. Қыбырлап бүйірін жылытып, кішкене тұмсығымен кеудесін тінткілеп әлек болған жас қозыларды тоңғақ исі аңқыған жылы қораға әкеп тоғыта береді. Бұл кезде Қоспан күндіз-түні дамыл көрмей мұрнынан шаншылып жүрсе де қабақ шытуды білмейтін. Дүбірлеп келе жатқан тірліктің ұлы мейрамын өз қолынан атқарып рақат бейнет кешетін.

Қыс қанша қырсығып бақса да дүниеге келген жас шарана табиғаттың тас бауырын жібіткендей қар мен жаңбыр аралас лайсаңның, қара суық желдің ар жағынан бусанып көктем лебі келе жатады. Иә... әсіресе сонау бір көктем. Дүниенің бар сыры мен мағынасын қайтадан ашқандай болып еді...

Сол Жаппасбаймен керісіп қызметке бармай қойғанда кейін Қоспан мүлде өзгеріп кетті. Торығып үйде жатып алды. Ешқайда шықпайды. Ауыр ойы күннен күнге меңдетіп бара жатты.

Жаңыл алғашқы кезде одан «ау, мұның не жатыс, қарекет қылмайсың ба?» деп сұрамады. Үндемеген күйеуіне жаутаңдап қарап қойып, жұмысын істеп жүре берді. Бірақ ұзаққа шыдай алады ма, бір күні күйсуін сөзге шақырды.

— Жұмыс жағынан не ойың бар?

Қоспан жауап бермей «мені ауырлай бастадың ба? Саған да керегім болмай қалған екен ғой» дегенді жүзінен танытып, Жаңылға сазарып ұзақ қарады. Бірақ Жаңыл әншейіндегідей көзін тайдырып әкеткен жоқ, Қоспанның жүзіндегі жазуды танып, реніші мен ықыласы аралас, көзі мөлдіреп басын шайқады да қойды. Қоспан Жаңылды іштей жазықсыз қиянаттағаны үшін өзіне ыза болып, сыздап тұрған дерті жарылып кетті.

— Білмеймін. Жер-көкке сыятын болмадым ғой мен. Жақсы ит өлігін көрсетпейді деуші еді. Енді өлексемді сүйретіп бір жаққа қаңғырып кетпесем...

Жаңыл күйеуінің көңілі басылсын деп біраз отырды да ақырын жылы сөйледі.

— Өзіңді өзің қинай беріп қайтесің. Бізді қаңғыртатын да ешкім жоқ. Одан да ауылға барайық. Қанша айтқанмен ағайын арасы...