Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Қиянаттың көкесі, — деді Фрунзе. — Троцкийдің талай озбырлығын естіп-білетінмін, ал мынадай оспадарсыз озбырлыққа батылы барғаны... Жә, бұлай қалдыра алмаспыз. Мұның ар жағында не сыр жатқаны белгілі. Фрунзені бір сүріндіру керек болды. Қайткенде де күйе жағып, атына кір келтіру Троцкийге тиімді. Сен білетін шығарсың, Тұрар, совнарком мені Оңтүстік майданның қолбасшысы етіп тағайындап, Түркістаннан шақырып алды ғой. Енді сол Врангельмен шайқас алдында Троцкийдің маған жасаған кесірінің түрі әлгіндей. Ол менің тағайындалуыма мейлінше қарсы ғой. Тек Лениннің күш салуымен Фрунзе тағайындалды, әйтпесе Троцкий жолатқысы жоқ. Әне, мәселе қайда жатыр? Жә, Тұрар, бұл өзің де көріп жүрген құқайың ғой, сен таң қала қоймассың. Кушекиндер саған не істемеді, қандай әрекеттерге бармады? Қиянатшыл адамдардың сыры, әрекеті саған құпия емес. Айтпақшы, Бакуде сөйлеген сөзіңді бұрмалап, үстіңнен арыз түсіріп жатыр деп еді, білетін шығарсың.

— Білгенде қандай, ескі достар ғой, — деп күлді Рысқұлов.

— Ескі достар... — деп Фрунзе мырс етті.

Рысқұлов көк шайды рақаттанып ішті. Қара мейіздің бір түйірін аузына салып, соның әрі ашқылтым, әрі тәтті дәмін алып, қара мейізге сіңген Түркістан күнінің сәулесімен нәрленіп отырғандай рақаттанды. Тіпті маңдайы жіпсіп сала берді.

— Шынымды айтсам, Тұрар, сенің Түркістаннан кетуіңе басты себепкер мен едім, — деді Фрунзе молдаван «Кабернэсін» оймақтай рөмкелерге құйып болып. — Дәл көктемгі өрт-жалында, адам айтқысыз айтыс-тартыста сен жанып кетуің де мүмкін еді. Сені сақтау керек болды. Ленинмен ақылдасқанымда, бұл әрекетті ол кісі де мақұлдады. Саясатты, қызмет бабын былай қойғанда, мен сені туған бауырымдай жақсы көремін. Бұл жағыну емес. Сені мен маған біткен бір мінез — жағына білмейміз... Кәне, сау болайық!

Рөмкелер наздана сыңғырлады. «Кабернэ» шынында да асыл шарап екен. Фрунзе бос рөмкені мықынынан ұстап, тамсанып тұрып:

— Тәңірідей шұғылалы шарап, — деді.

— Ал Саяси Бюро Түркістан мәселесін әділ шешті. Міне, бұл жерде сенің еңбегің зор. Түрккомиссиямен айтыстың. Айтыстан ақиқат туды. Ленин: «Рысқұловтың жобасын қабылдамайық дегенде, Түрккомиссияның жобасын жүз пайыз қабылдайық деген жоқ қой. Түрккомиссияның сен көрсеткен кемшіліктерін Ленин түсініп, сені құптап, Түрккомиссия ұсыныстарына өте мәнді өзгерістер енгізіп барып қабылдады. Міне, бұл Рысқұловты жоққа шығару емес, онымен санасу деген сөз еді. Саяси Бюро мәжілістерінде мен болмасам да, істің егжей-тегжейімен таныспын. Сен баяғы мінезіңе басып, қасарыса ма деп қорқып едім, өте әдептілік, шыдамдылық, көрегендік танытыпсың.

— Саяси Бюрода Ильичтің маған не айтқанын білесіз бе, Жасыл жапырақ? — деді Рысқұлов қара мейіздің бір түйірін алып жатып.

— Сөзбе-сөз қайдан білейін, нобайы белгілі.

— Ендеше, былай. Мені талай-талай марқасқалар иландыра алмаған, мен өз санама сіңіп, содан айрылғым келмеген идеяның алыс сарынын Ленин бір-ақ сөзбен, яғни бір-ақ ауыз сөзбен түсіндірді. Ол: «Тұрар Рысқұлович, аспандағы көп жұлдыздан үлкен бір Ай жасаудың керегі жоқ», — деді.

Фрунзе алақанын сарт еткізіп, басын шайқады:

— Міне, құдірет! Логиканың, тауып айтылған сөздің зұлпахардай өткірі-ай, шіркін. Өткен көктемде осы мәселе туралы сен екеуміз көп әңгімелестік. Бірақ сен көнбедің. Демек, мен... Ой, құдірет! Әрине, аспандағы жұлдыздарды жиып алып, өңкитіп бір Ай тұрғызсаң, жамыраған, жарқыраған жұлдызы жоқ аспан сұңқиып қалмай ма? Демек, қазақ өзінше, өзбек өзінше, қырғыз, түрікмен өзінше, тәжік өзінше отау-отау болып жарқырасын. Бәрін көмкеріп тұратын көк аспан — ол біздің тұтастығымыз. Ол — Кеңес өкіметі.

— Соның өзінде Ильич тап қазір, табан астында Түркістан республикасын тарат деген жоқ. Мүмкіндік қандай, жағдай қандай, әбден зерттеп болып, жеке-жеке отау тігуді содан кейін бастайық деді ғой.

— Ойланбай, зерттемей қабылдаған асығыс шешім арандатады. Ильич әріден ойлап отыр да. Ал қазіргі жағдайың қалай? Сталинмен істесу қалай екен?