Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Жаман емес, Жасыл жапырақ. Жақында Бакуге қайта аттанамын. Наркомнац өкіл етіп жіберіп жатыр.

— Ол да дұрыс. Онда Нариманов бар, Киров бар. Ісің сәтті, жағдайың оңды болар. Айтпақшы, әлі бойдақсың ғой.

— Иә, орысша айтқанда: «соломенный вдовец», — ол бойдақтық емес. Мәскеуге баламды, қайын енемді алдырсам деп едім. Енді Баку шығып тұр.

— Е, балаң өсіп қалған шығар?

Рысқұлов мырс етті:

— Әкесіз өсіп жатқан болар. Екеуміз екі жақта. Жатбауыр, жатырқау осындайдан бола ма деп қорқамын.

Енді Фрунзе ойланып қалды. Сәлден соң:

— Ничего. Түркістанға да ораларсың. Жан-жағыңды жақсылап көр. Ондағы басшылардың халі мәз емес. Нәзір Төреқұловты айтамын. Түбінде Түркістанға сен керексің. Солай, бауырым. Мәскеуде мәңгілік қалады екенмін деп ойлама. Ал аз уақыт көріп-біліп, көкірекке түйіп, байып қайтсаң, Түркістан сені құшағын ашып қарсы алады. Тағдыр сені Троцкийлердің тәлкегінен сақтасын. Ол бір айналдырса, шыр айналдырады. Көрдің бе, мына менің соңыма түсіп алғанын. Ничего, көріп алармыз бәлемді. Ох, оңбаған! Тапқан екен дүниеқоңызды. Өмірі жалғыз шинельмен келе жатқан Фрунзеден ат басындай алтын тауып алмақшы. Әрі-беріден кейін тінтсе, тінтсін. Бірақ ол Дзержинскийдің жұмысы ғой. Троцкийдің не ақысы бар?!

— Жә, Жасыл жапырақ. Қызғаныш деген қызыл ит сонау Каин-Қабылдан қалған. Сенің даңқың жер жарып барады. Сол ғой оның ішін өртейтін. Сенің даңқыңа дақ түсірем деушілерді біздің тілмен айтқанда «дуайпат» дейді. Бұлар қауіпті. Қатерлі жаудан да қауіпті. Ашық жаумен айқастан гөрі жасырын жау жаман. Мысалы, сіз Колчакты талқандадыңыз, басмашыларды күйреттіңіз, амандық болса, Врангельді де жайратасыз. Ал Троцкийлермен қалай күресуге болады? Ашықтан ашық жау емес, ал съезд сайын Ленинмен айқасады, аяқтан шалып қалуға бейім тұрады. Сонда қалай?

Фрунзе тікенек шашына алақанын бір жанып алды:

— Ничего, біздің Түркістанда: «Киімі жаманды ит қабады, пейілі жаманды құдай табады» демеуші ме еді, Тұрар. Пейілі жаманды өзіміз-ақ табамыз. Өзің айтқандай, сыртқы жауды жайратып алайық...

ЖАНША

Пойыз Самарадан шыға бере-ақ Рысқұловтың көңіл күйі әлдеқалай пәс тартып, біртүрлі самарқаулана берді. Енді алда Ташкент деп тұрғанда, әуелгі алып ұшқан алау сезім суалғандай, ештеңеге зауқы соқпай, тұла бойы салдырап, басы зіл тартып, купедегі тақтай төсекке қисая бергісі келеді.

«Ауырған екенмін. Сүзек жұқтырап алдым. Апыр-ау, бұл сүзектен баяғы бала күнімде бір құлап тұрғаным қайда? Сүзекпен бір ауырған адамға бұл дерт екіншілеп жоламайды деуші еді ғой. Бекер болғаны ма? Баяғы Тау-Шілмембеттің мекені Талғар тауда, Солдат сайының бойындағы жеркепеде, осы сүзектен қатты құлағанымда, әкем байғұс, қалжа үшін қара қой іздеп, сол қара қойдың шатағы ақыры алапат кесір-кесапатқа ұласып кетіп еді. Аяғы Саймасай болыстың өлімімен, әкемнің каторгаға айдалуымен аяқталып еді... Бұл жолғы сүзектің соңы немен бітпек? Ұлы жолдың үстінде құлаған қандай болмақ? Бұл аурумен Ташкентке дейін жете алар ма екенмін? Ауру екенімді білсе, пойыздан түсіріп алады...»

Рысқұл баласы Тұрарды ойда жоқта осындай бір оқыс уайым билеп алды. Күні кеше Мәскеуден Түркістан Совнаркомының төрағасы деген мандат алып шыққан беті. Сағынған Түркістанға аңсарлы арманмен аттанған беті. Көкіректе көп арман, баста толған ой, соның бәрін іске асырмақ болып, асыға аптыққан беті.

Бірақ Рысқұловтың ісі еш кедергісіз жеп-жеңіл жүріп берген емес. Асылы, жеп-жеңіл, оп-оңай құлдыраңдап кететін жұмыс қиналмаған, толғағы піспеген ақылдан шығатын шығар. Нағыз толымды, толағай істер оңай атқарыла салмас.

Мәскеуден аттанардың алдында ғана Сталин шақырды. Содан бір күн бұрын ғана Рысқұлов Сталинмен қоштасып шыққан. Соңғы нұсқаулар, ақыл-кеңес — бәрі де айтылған сияқты еді. Енді тағы не болды?