Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Сөйтіп, менің келіншегімнің басын айналдырдың да қойдың, Тұрар. Сірә, Ташкентке тезірек аттандыру керек шығар сені.

— Сөйтейік, Жанша аға.

— Мен ілесе кетсем қайтесің, Жан?

— Әне, әне, есіттің бе, Тұрар? — Досмұхамбетов шынысын дастарқанға қоя салып, есіне бірдеңе түскендей: — Иә, — деді.

— Осы Нарында Аманғали деген бандит болды. Бандит емес, әрине. «Бандит» деп жүрген қызылдар. Ол байғұс өзі сіңірі шыққан кедей, Кеңес үшін пәруана берілген адам. Байларға қырғидай тиген ғой. Кейін бай тұқымы да қарап жатпай, жала жауып, большевиктерді қарсы қойып, Аманғали түрмеге түседі. Өзімнің өкіметім өзімді жау деп қамаса, онда мен көріп бағайын, — деп қамаудан қашады. Соңына милиция түсіп кеп береді. Ол қорғанып, милицияны өлтіреді. Күнәсі ұлғая береді. Қашанғы қашады, қашқанда қайда барады? Нарынның құмы оған қашанғы пана болады? Не керек, ақыры ұсталады. Мұхсина деген сұлу келіншегі бар екен, айдалып бара жатып, Мұхсинаға былай депті дейді:

Мұхсина мені шыннан сүйесің бе?

Шай көйлек, қара бешпет киесің бе?

Осыдан осы сапар қайтпай қалсам,

Мұхсина, большевикке тиесің бе?

— Ал енді, бұл мысалыңыз, көңіліңізге келмесін, бір жағынан қайғылы, бір жағынан күлкілі, — деді Рысқұлов сау кезіндегі сабасына түскендей, сабырлы үнмен. — Қайғылы болатыны — Аманғали тағдыры аянышты-ақ. Революция толқынына тұншығып кеткен ондай адал, бірақ адасқан адамдар аз емес. Күлкілі болатыны — Мұхсина большевикке тиіп кетті ме, кетпеді ме, білмеймін, оны сіз айтқан жоқсыз...

— Мен де білмеймін, — деп үзді Досмұхамбетов Рысқұловтың сөзін.

— ...Ал мен танысам, Ольга Константиновна, сіздің басыңызға Аманғалидың ноқтасы киілсе, әрине, оның бетін аулақ қылсын, Ольга Константиновна сіздің жолыңызды қырық жыл күтетін жан. Ер азаматқа тағдыр жарды осындайдан-ақ жазсын.

Сол-сол екен, Ольга Константиновнаның шарадай көздері лүпілдеп ала жөнелді, тез теріс айналып кетті.

— Оленька, оның қалай? — деп Досмұхамбетов ыңғайсызданып қалды.

— Құдай тілеуіңізді берсін, Тұрар Рысқұлович... — Ольга Константиновнаның даусы дірілдеп шықты.

Ольга мен Надежда Омбыдағы бір кедейленген ескі интеллигенттің қыздары еді. Тарту университетінің заң факультетін бітірген жас Досмұхамбетов Омбы губерниясына қызметке жіберіліп, сонда көп жыл адвокат болды. Омбы уәлаятына аты шықты. Істі болған орыстардың өзі: «Дайте нам черного адвоката», — деп жалынады екен. «Черный адвокат» өте әділ, әрі мейлінше білімді, әрі алғыр, ауыздыда алдына жан салмаған шешен кісі. Сөйтіп жүріп, Ольгаға үйленіп, отбасы құрғанда, революция басталып кетіп, Досмұхамбетов өзінің туған жері Орал өлкесі, Ордаға қарай көшкен екен. Титтейінен жетім өсіп, өмір деген ұлы жорық жолында талай-талай тауқыметті басынан өткерген Жаһанша Досмұхамбетов дүние екі жарға бөлінгенде «Алаш» партиясының басына ілікті. «Ұлт», «милләт» деген ұрандар толқыны ығыстырып контрреволюция қосына барып қосылды да, Досмұхамбетов қаласын, қаламасын, сол жағында қалды.

«Өзіңіз жоқ-жұтаң жетім өсе тұрып, байшыл «Алашты» неге қаладыңыз?» — деп Рысқұлов сұрамады.

Неге екенін Досмұхамбетов айтпады.

Досмұхамбетов Рысқұловқа тіктеп қарап, әлдене сұрауға оқтала бергенде, онысын сезіп қойған Ольга Константиновна:

— Жан, аурудан жаңа тұра бастаған адамға тыныштық керек, мазасын ала бермесеңші, — деді назды үнмен.

— О не дегеніңіз, Ольга Константиновна, — деп Рысқұлов қарсылық білдірді. — Қайта мен әңгіме сағынып қалыппын. Оның үстіне Жанша аға сынды кісімен әңгіме ауруды да жалықтырмаса керек.

— Біздікі бейбіт әңгіме. Ұрсысып қалады екен деп қауіптенбей-ақ қой. — Досмұхамбетов әйелінің ту сыртынан келіп, иығынан құшақтап, арқасынан қағып қойды.

— Иә, сонымен менің білгім келеді, Тұрар. Қазақстанның жартысын Қырғыз Автономиясы деп жарияладыңдар. Ал сол Қазақстанның жартысы әлі сенің Түркістаныңда. Осы осылай қала бере ме, қайтеді?