Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Мандолина тарта аламын, — деді Рысқұлов күтпеген жерден. Сірә, ерлі-зайыптылардың әлгі бір кірбіңін таратқысы келген шығар. Сорпадан соң, Рысқұлов мандолинаны қолына алып, құлағын келтіріп, шектерін шертіп-шертіп көрді де, кенет керемет бір күйлерді құйқылжытып ала жөнелді. «Амурские волны», «На сопках Маньчжурии», «Бродяга», «Степь да степь», тағысын тағылар кетті. Қазақша «Елім-ай» кетті. Татарша «Тәфтиляу» да тартылды.

— Оу, Тұрар, жатыр ғой сенде, — деп Досмұхамбетов басын шайқап, таңдайын тарс-тарс қақты. — Өкімет болмасаң, жақсы музыкант шығатын-ақ екен сенен.

— Пішпекте оқып жүргенімде техникумда көркемөнерпаздар оркестріне қатыстым. Өңшең орыс балалары балалайка тартады, ортасындағы мандолинашы, солисі мен едім, — деді Рысқұлов, өмірі мақтануды сүймейтін адам, бөтен мінез танытып. Сонан соң:

— Қонақкәде осымен бітті. Енді ауылдың алты ауызынан болсын, — деп Ольгаға қарады.

Ольга Константиновна мандолинаны қолына алып, сүйріктей аппақ саусақтарымен қаз-қатар жезтемір шектерді бір жамыратып өтті. Ақсары реңіне батып бара жатқан күннің қызғылтым бояуы жұққандай бір алау лап-лап ете қалды. Орынбордың қоңыр күзгі кешінде терезеден жез қанат бұлттар көрінді. Ольга даусы барқыт үнмен соноу тереңнен күмбір-күмбір көкірек күмбезінен лықси шалқып, тар бөлменің ішін кернеп кеткендей еді. Ол «Вечерний звон» деген әнді қоңыраулатты.

Вечерний звон,

Вече-е-е-рный зво-о-он,

Как много ду-у-ум

Наводи-и-ит о-о-он...

Әннің қайырмасына қоңырлата, күңіренте Досмұхамбетов қосылды. Тіпті жайшылықта әңгімеге еш араласпайтын, біртоға, ұяңдау жас бойжеткен Надяның өзі сыңғырлаған жіңішке дауыспен қостағанда, үшеуі бірігіп, шіркеу күмбезінің астын күңіренткен керемет хордай, осы әнмен бірге үшеуіне де қанат бітіп, қалың тұман арасында адасқан қаздардай қиқуласып, бейнебір алысқа, белгісіз жыраққа бет алған жандардай, шексіз армандай; мұң мұхитының үстінде қанаттары талып, титтей арал іздегендей, ағыл-тегіл сыр-аңсар төгілді. Неткен сағыныш, нені сағынды? Ән, әсіресе мына үшеуінің үнінде неткен мұң-зарлы...

— «О юных днях...» — деп Ольга даусы биікке шаншыла көтеріліп, дірілдеп шықты:

...в краю родн-о-ом,

Где я люби-и-ил.

Где отчий до-о-ом,

Бом-бом-бо-о-ом,—

деп Досмұхамбетов «бом-бом-бомына» бас қоңыраудың үнін сала, қоңырлата қосылған кезде, Рысқұловтың құлақ жарғағы жарылып кетердей, шың-шың етті. Бұлар жай ән салып отырған жоқ, осы ән арқылы әлдебір елді, әлдебір заманды зарыға еске алып, соның ғаламат суретін салып отыр. Әйелдер жағы туған, өскен жағы Омбыны, Сібірді сағынатын шығар, қатар жүрген тең құрбы, дос-жарандарын аңсайтын болар. Ал Досмұхамбетовтікі қай сағыныш? Кешегі аласапыран екіұдай арпалыс әлетінде адасқанын, адасқақ арман қуғанын, жеңілгенін, енді қай жағаға барып тал қармарын білмей, телегей-теңіз тереңіне бір батып, бір шығып, екі жағаға да жете алмай, қалжырағанын Рысқұловқа сөзбен айтып сендіре алмай, енді құдіретті әнмен нандырғысы келе ме екен?

И многих не-е-ет,

Среди живы-ы-ых.

Когда-то молоды-ы-ых

И весе-е-елы-ы-ых...

Бом-бом-бо-о-ом.

Терезеден нұр тайды, алау бұлттар сұрланып, қарауытып түксие бастады. Бірақ мына тар үйдің іші ән қызуы басылмай, не үйді құлатып, не адамдарды жылататындай шығанға көтерілді де, ақыры Досмұхамбетов еңкілдеп жылап жіберді. Ән кенет тыйылып, Ольга Константиновна шошына түрегеліп, күйеуінің басын кеудесіне қысып, өзінің кішкентай шілтерлі бәтес орамалымен жарының көзін сүртіп, бетінен сүйді.

— Қой, Жан, жылама, көз жасыңды көрсетпе, — деп сыбырлады, Досмұхамбетовті құшағынан өмірі босатпастай қапсырып алып. — Жылама, Жан, жылама, Жаһаншах! — деп үні қаттырақ шығып кетті.

Рысқұлов орындығынан қозғалақтап, жанқалтасынан орамалын алып, көзілдірігін сүрткен болып, шылаулы кірпіктерін де сүйкеп өтті. Абайсызда аһ ұра қатты күрсінді.

* * *