Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Қазақстан бірігуге тиіс. Екі бөлік бірігіп, бір бүтін болады, — деді Рысқұлов көп ойланып отырмай.

— Сонда қалай, Түркістан кішірейе ме?

— Түркістан деген республика ұзаққа бармайды. Ұлттық нышанына қарай бөлінеді әлі. Өзбек бір бөлек, түрікмен бір бөлек, қырғыз бір бөлек, тәжігі де, — жеке-жеке отау тігеді.

— Об-бәрекелде-е-е! Оу, сонда баяғы сенің түркілі Түркістаның қайда кетті? Түркі тілдес тұтас бір республика бол деп ұран тастағаның қайда? Біз ғой: «Исі қазақ бірігіп, бір ел бол! Соноу Тәуке заманынан бері басы бірікпей, әр жүзге жеке-жеке хан сайлап, жілік-жілік болып жүргенің жетеді, енді басыңды құра!» — деп қақсадық. Ал сен болсаң одан да асып түсіп, «түркі тілдес түгел бол!» — деп жанталастың. Енді келіп, бас-басына — бір-бір отау дейсің. Принцип қайда, батыр-ау?

Рысқұлов — Рысқұлов болып жарық дүниеде қанша өмір сүреді — өмір бойы алдынан шыға беретін сұрапыл сұрақ. Дос та сұрайды, жау да сұрайды. Ұзақ уақыт екі жақ та ұмыта алмас. Өзі көтеріп алып, енді Рысқұлов өзі де құлата алмай жүрген сұрапыл сауал.

Рысқұлов жуық арада үн қата қоймаған соң, Досмұхамбетов оның шабынан түртейін деді ме екен:

— Мәскеу шақырып алып, Түркістаннан қол үздіріп, екі жыл байлап қойып, өзіңді әбден оқытып жіберген-ау, сірә, — деп қатыгез мінез танытты.

Досмұхамбетовтың қыршаңқылау әуезіне ілесіп шаптыға кетпей, Рысқұлов мейлінше сабыр сақтады.

— Түркістаннан тысқары өткен екі жылым маған үлкен университет болғаны да рас, Жанша аға, мен сіз сияқты Тарту университетінде оқи алған жоқпын ғой. — Рысқұлов Досмұхамбетовке шаншыла бір қарап қойды. — Түркілі Түркістан әлі анасының құрсағында жатыр. Дүниеге келуі ерте көрінеді. Дүниеге шала туған баланың келуі де әбес шығар. Мәскеу солай шешті... — Рысқұлов «күресерге дәрмен жоқ» дегендей қолын жайды... — Ленин айтты: «Рысқұлов жолдас, аспандағы толып жатқан жұлдыздарды жиып алып, үлкен бір Ай жасаудың түк қызығы жоқ», — деді. Көгінде бір жұлдызы жоқ, оның есесіне үлкен бір Айы бар аспанды көзге елестетіңізші. Сұңқиып қалмай ма? Оның есесіне сандаған жұлдызы, Айы бар, Күні бар аспан — біртұтас КСРО деген ел болады. Ал енді «Алаштың» ұранына келсек... Жарайды, «Алаш» қазақтың дербес мемлекетін құрды делік. РСФСР-ға да, кейінгі КСРО-ға да енбейді. Жеке мемлекет. Әрине, өте әсерлі. Сонда сол мемлекет қалай өмір сүрмек? Өндірісі, өнеркәсібі жоқ, өндіріс құралы жоқ, білімі жоқ, білім ордасы тағы жоқ, мамандары жоқ, жиырмасыншы ғасырда өмір сүру ол мемлекетке қиын болады ғой. Оу, ағылшындар немесе Жапон бір-ақ асап, қылғыта салмай ма ондай мемлекетті? Патшалық Ресей империясының отарлауынан құтылып, Англия отары болудың несі қызық? Сондықтан әлі піспеген әңгіме екен, алаш азаматтары.

Досмұхамбетов уәж айтуға атырылып отыр еді, Ольга Константиновна жылармандай жалынышты үнмен:

— Милый Жан! Қойшы, Құдай үшін! — деп әдемі екі қолын төсіне басты. — Жаңа ғана келіспедік пе, осы саясатқа бармайық деп. Басқа бір әңгіме табылмай ма, Надя, тамақ пісті ме? Піссе, әкеле ғой, жаным. — Одан соң ер кісілерге бұрылды. — Әне, қара қойдың қалжасы да келеді. Ыстық-ыстық сорпа ішейік. Содан соң тіпті... не десем екен, мен ән салып берейін. Рас, пианиномыз... көшіп-қонып жүргенде бұзылып қалып, жөндеуге өткізіп едік...

— Ломбардқа өткізіп едік деп шыныңды айтсаңшы. Естісін Кеңес өкіметінің үлкен бір өкілі. Оның несін жасырасың, — деп Досмұхамбетов өр мінезге басып, лекілдете күліп алды.

Ольга Константиновна күйеуіне күстәналай қарап қалып, жылап жібере жаздады.

— Жарайды, ренжіме, Оленька. Үйде ескі мандолина бар, сол да жарар. Мүмкін, Тұрардың да өнері бар шығар...