Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Рысқұлов баланы қос қолтығының астынан тік көтерген бойда, баласының бетіне үңіле қарады. Әке астында, бала үстіде тұрып, бір-біріне көзбен тілдесті. Абиыр болғанда, бала жылаған жоқ. Бірақ рай да берген жоқ. Қабағын түйген бойда, әлі ләм демеді.

Рысқұлов ұлының жел тоңдырған томпақ бетін бетіне басып, қатты да қалды. Құлағына баланың күрсінген дыбысы келді. Рысқұлов көзінен жас қалай ыршып кеткенін білмей қалды. Көзілдірігі буланып, бұлдырап кетті.

— Пап, папа! — деді Елизавета Петровна немересіне.

Бала сол сазарған қалпы, кішкентай сұқ саусағымен көзілдіріктің алтын жиегін сызғылады. Ол онша қызық еместей, енді Рысқұловтың қоп-қою шашын сипалап көрді. Темірдің аты темір ғой, ол арқылы ешқандай белгі таппағандай, енді шашты сипалағанда, туыстық бір ыстық сезім алақанын жылытқандай, әлдебір түсініксіз түйсікпен, табиғат о баста зердесіне құйып қойған сезіммен, бұл ересек адамның ең жақын жан екенін ұққандықтан ба, әлде Рысқұловтың қайратты шашы нәзік алақанын қытықтады ма, бала жымиғандай болды. Рысқұловтың көзілдірігін саусағымен шұқып:

— Папа, — деді.

— Бейшара, тірі жетім, — деп кенет Елизавета Петровна теріс айналып кетіп, алабажақтау алжапқышының етегімен бетін басты.

Рысқұловтың жүрегі зырқ етті. Баяғыда, Меркенің базарында оған да бір бейтаныс:

— Е, байғұс, тірі жетім, — деп басынан сипағаны есіне сап ете қалды. «Менің тірі жетімдігім зорақылықпен болды. Ал Ескендірдікі не? Неге тірі жетім?» — деп тұрды ішінен Рысқұлов.

— Қой, ішке кірейік, күн суып барады ғой, — деп кемпір кенет қайта жайдарыланып, меймандарды үйге шақырды.

Бұл кезде қара автомобильді көзі шалған тірі жан, айнала орыс, қазақ көршілер жиылып қалған екен.

Жалаңаяқ, жалаңбас, құр көйлекшең баласын Рысқұлов пальтосының түймесін ағытып, бауырына басып тұрған күйі, жиылған жамиғатқа қазақша, орысша амандасып, бас иді. Арасында ара-тұра көзі ашық, сауаттылары, тіпті саясатшылары да бар екен:

— Жолдас Рысқұлов, Түркістанға қайтып келген қадамыңыз құтты болсын! Халқыңызға қандай жақсылық айтасыз?

— Басмашылардан қашан құтыламыз?

— Мектеп ашыла ма?

— «Мойынсерікке» күш-көлік беріле ме? — деп сұрақтың астында алып, ентелеп бара жатыр еді, Елизавета Петровна:

— Ау, бұл жерде съезд ашылып жатқан жоқ қой! Өзі жолдан шаршап келген кісіні алқымынан алғандарың неғылғандарың? — деп реніш білдірді.

Рысқұлов енесіне қарап күліп:

— Мама, олардың сұрақтары өте орынды. Жауапсыз қалдыруға болмайды, — деді. «Е, онда өзің біл», — дегендей кемпір Рысқұловтың қолындағы балаға қол соза беріп еді, Ескендір бұртиып, әкесінің бауырына тығыла түсті.

— Ә, бөтеген түскір, қарашы, тани қалуын. Жақынды ит пен бала таниды деген осы-ay, — деп Елизавета Петровна да көңілі жібігендей, кішкентай немересінің дудар шаш басын ұйпалап-ұйпалап қойды. Үйге кіріп кетіп, өзі үстіне пальто киіп, Ескендірдің ақ қоян бөркін әкеп кигізді. Бұл кезде Рысқұлов жиналған жұртқа:

— Қазір ең басты міндетіміз — басмашылармен күреске аянбай кірісу. Өйткені олардың озбырлығынан жұрт жалығып болды, — деді. — Басмашы болғанда, олардың басшылары қасарысып тұрған. Әйтпесе, сарбаздары зорлықтың күшімен ғана амалсыздан жүр. Зорлықпен басмашы тобырына қосылғандарға өкімет кешірім жасайды. Соны оларға түсіндіре білуіміз керек. Сарбазсыз қалған сардарлары не бітірмек? Олардың күні батты. Құр бекер халықтың обалына қалды. Басмашы қазір бұдан екі-үш жылғы басмашы емес, ондағы алданғандардың да көзі ашылып, кеңес жағына өтіп жатыр. Абырой болғанда, Шымкент уезінде басмашылық жоқ. Оның жұрнағы қазір Ферғанада, Хорезмде ғана.

Ал мектепке келсек, мектеп ашу үшін мұғалім керек. Ташкентте, Шымкентте мұғалімдерді көп даярлауға күш саламыз. Мектеп жер-жердің бәрінде ашылады. Сауатсыздықты жаппай жою — өкіметтің алдында тұрған үлкен борыш.