— Ал, бала, атыңа сыртыңнан қанықпыз. Түркістанда Кеңес өкіметін орнатысқан большевик екенінді де білеміз. Мына біз өкімет басына большевиктердің келгенін қаламадық та, қасиетті туған жерді тастап, Алтай астық. Большевиктер кетер деп үміттендік, елте қайта оралармыз деген арман таудан да биік еді. Бірақ сендер күн санап күшейіп бара жатқан көрінесіңдер. Топан суындай қаптап келесіңдер. Енді міне, Құдайдың бір қиырында жатқан Моңғолға да жаңа өкімет орнатпақшы болып жатырсыңдар. Бұл да сол кеңес сияқты көрінеді, — деп Мырзабай бір тоқтап, шапанының қалтасынан көлдей көк орамал алып, тершіген жуан мойнын, қызара бөрткен бет-аузын, бурыл мұрт, шоқша сақалын, түп-түгел мұқият сүртіп шығып, ақырында етжеңді қоңқақ мұрнын таңқ-таңқ еткізіп сіңбіріп алды. — Ал енді ертең ұлы құрылтай ашылғалы тұр. Біз моңғолдың қазіргі өкіметінен осы құрылтайда талап етпекшіміз: Баян-аймақ монғолға тәуелді болмасын. Бөлсін бізді. Сен ғой, шырағым, Мәскеуден үлкен өкілеттікпен келген ірі адамсың, біздің осы талабымызды қолда. Сөздің тоқ етері осы.

— Мырзеке, сонда қалай? Жеке мемлекет құрасыз ба? Оған шамаңыз келе ме? Көрпеңізге қарай көсілмейсіз бе?

— Жеке мемлекет десең де болады. Әйтеуір, біз моңғолға бағынбайтын болайық. Үлкен сиырдың арты болғанша, кішкентай қораздың басы бол деген. Егерде, мұнда да коммунистер өкімет басына келмегенде, біз жайбарақат жата беретін едік. Рас, коммунистер моңғолды да жайлаған екен, біз бөлінеміз. Ал бөлмейді екен, Қытай асып, Шығыс Түркістан кетеміз.

— Қытайды да коммунистер билемесіне көзіңіз жете ме? Қазір оларда да коммунистер езілген халықты алпауыттардан азат ету үшін күресіп жатыр.

— Иә, солайы — солай. Қайда барсаң, Қорқыттың көрі. Қытайға симасақ, Үндіні асып, діндес, қандас, туыс Түркияға барып кіреміз.

— Ал Түркияда да коммунистер бар, оны қайтесіз?

Мырзабай қажы Рысқұловқа бағжия қарады. Майлы қысық көздері ызғар шашады. Ақырында амалы таусылып:

— Әйтеуір, сендерден тәуір, шоқынған немелер, — деді.

— Қажеке, адасып жүрсіз, — деді Рысқұлов оны бір түрлі аяғандай жылы раймен сөйлеп. — Бір адасу бар, екі адасу бар, ал өмір бойы адаса беруге болмайды ғой. Баян-аймағы — аймақ болып қала береді, мектеп ана тіліңізде болады, іс-қатынас қағаз ана тіліңізде жүреді. Дініңізге ешкім тиіспейді. Ал бірақ Баян-аймақ Моңғолдың орталық өкіметіне қарайды. Оны ешкім де өзгерте алмайды. Әуелі сіз халқыңыздан сұраңыз, халық сізге еріп, елін, жерін тастап, біресе Қытайға, біресе Үндіге, біресе Түркияға ауып, сіздің соңыңыздан мұрнын тескен тайлақтай ілесіп жүре бере ме екен? Онымен неге санаспайсыз? Коммунист жүрген жерден құқай көретін тек өз жеке басыңыз. Күллі халық сізше ойламайды ғой. Ақылға келіңіз де, бұл мәселені дауға салмай-ақ қойыңыз. Моңғолдың жаңа өкіметі — халықтың өкіметі болады. Одан жаманшылық көрмейсіз, тек ниетіңіз адал, пейіліңіз таза болсын. Жер ауып, тентірей берген жақсылық емес. Ауған деген сөздің өзі жаман. Ауған — азады, ел тозады. Елді аяңыз. Менің айтарым осы.

Мырзабай қажы Рысқұловқа мүлде риза емес. Қайта жауыға қарайды. Оңашада жолықса мерт қылудан тайынбайды. Бұл ниетін жасырмай айтып та салды:

— Әттең, басымнан бақ аунаған заман-ай! Баяғы күнім болса, сен сияқты дудар бас шоқынғандардың шашын бір-бір талдап жұлар едім.

Рысқұлов бұдан арғы әңгіменің қырсыз екенін сезді де:

— Ал, Қажеке, аман-сау болыңыз. Менің уақытым бітті. Ертең құрылтай ашылады. Соған дайындалуым керек, — деп Мырзабай қажының тобын есіктен шығарып салды. Әне, сол Мырзабай қазір бұған шақшия қарап қалыпты.