Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Бауырлар, достар! — Рысқұлов кенет арқаланып кетті. Даусы ашық, әрі десе бір түрлі тебірене шықты. Дүйім халық оның сөзі жаттанды, ресми сөз емес, шын сезімнен, шын тілеулестіктен шығып жатқан жақсы лебіз екеніне сенердей баурап алып барады. — Мен сіздерді, құрылтай мүшелерін, сіздер арқылы бүкіл моңғол халқын, Моңғолстанды мекендеген барлық халықтарды III Коминтерн Атқару Комитетінің атынан мына бүгін ашылып отырған ұлы Хұралданымен шын жүректен құттықтап, сіздерге Коминтерннің жалынды сәлемін жеткізіп тұрмын.

Коминтерн дегеніміз — бүкіл жер жүзі коммунистері мен еңбекшілерінің жауынгер штабы. Коминтерннің көкейтесті мақсаты — дүние жүзіндегі езілген халықтарды құлдықтан, жоқшылықтан, кемтарлықтан, кіріптарлықтан құтқару. Қазіргі заманда жер бетінде екі дүние, бір-біріне ымырасыз екі тап өмір сүріп тұр. Бірі — алпауыттар, жебірлер, капиталистер, байлар, яғни қанаушы тап. Екіншісі — езгі көрген, қорлық көрген, зорлық көрген кедей-кепшік, еңбекші ел, яғни қаналушы тап.

«Азаматым, арысым, — деді ішінен күбірлеп Баян-аймақтан келген Дәуітбай депутат. Ол алдыға қарай үздіге, ұмтыла тыңдап қалған. Ол енді қайтып Рысқұловты көре алмайтындай, сондықтан оның әрбір сөзін көкірегіне, әрбір қимылын, түр-түсін көз жанарына құйып алмақшы. Толқынды қара шаш, екі шекелігі шығыңқылау жақы маңдай, келісті керік қара қас, екі қастың арасынан қасарыса түскен жалғыз сызық... Ол сызық тікесінен-тік тегіннен-тегін түспеген болар. Әйнектің ар жағынан көрінсе де көз жанары жалынды екен. Мұрны сәл дөңестеу келсе де, келтелеу. Ұшы томпақтау екен. Мұрнының ұшы томпақтау адамдар жаман пиғылдан таза болады деседі. Суағарында бармақтай қара мұрт бүкіл ажарын ашып тұрғандай жарасымды. Еріндері дүрдік те емес, жымық та емес, топ-толық, асты мен үсті үйлесімді, қып-қызыл екен. Астыңғы ерні үстіңгі ерніне кіріп тұратын біреулер болады. Ондайлар қыршаңқылау, бірақ жігерсіз келеді. Ал үстіңгі ерні астыңғы ерніне кіріп тұратындар болады. Иегі сүйрік те емес, жалпақта емес, рабайымен дөңгелеп біткен екен. Мұндайда айыр иегі қайқы біткендер тоңмойын, қайырымсыз болатын көрінеді. Құлағының сырғалығы жалпақтау, салыңқы екен — жайсаңдығы шығар».

Дәуітбайдың сүйсінгені әсіресе шешеннің өз бойын соншалықты дарқан, тік ұстауында еді. Осыншама халықтың алдында емін-еркін тұрып, көсіле сөз сөйлеу үшін, адам өзінің ақылына, біліміне бек сенімді болу керек-ау. Тағы да болса жат ел, бөтен орта, бөгде тіл. «Апыр-ай, біздің халықтан да бұл заманға лайық ұл туған екен-ау, аман жүр, бауырым, бәле-жаладан, қызғаныштың қызыл отынан, қараулықтың қара найзағайынан сақтасын сені Құдай! Елдің атын шығаратын ер болады. Мына моңғолдардың алдында сен қазір бүкіл кеңестің, оның ішінде қазақтың қандай екенін көрсетіп тұрсың. Саған қарап бұлар сенің халқыңның қандай екенін бағалайды. Мәртебемізді бір көтердің, бауырым!..»

Рысқұловтың бұлай құлаш сермеуі Мырзабай қажыға, әрине, ұнамады. «Бөлінгенді бөрі жейді», — деді-ау, бәтшағар. Сонда біз жетіскеннен бөлініппіз бе? Ертістің бойын ен жайлап жатқан жерімнен осы Рысқұловтар айырды емес пе? Әкесі болысты өлтіріп, қатырғыға кетті дейді. Әттең, дүние, осы Рысқұловтың өзін де әкесінің артынан аяқ-қолын кісендеп айдар ма еді...»

Мырзабай қажы бір мезгіл қиял жетегінде желіп жүріп, Рысқұловтың қатырғыға айдалып бара жатқанын көз алдына елестетті. Анау алтын жиек көзілдірігін жұлып алып, тақалы етікпен тепкілеп, быт-шытын шығарды. Анау толқын қара шашына шеңгелін салып, Мырзабай қажы өзі ат үстінде тұрып, дырылдата сүйреді. Осы шынға айналғандай шықшыты аунақшып, тістерін шықырлатты. Рысқұловқа тіс қайраған қара зұлмат Моңғолияда да бар екен...