Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Міне, қазір осы екі дүниенің арасында бітіспес майдан бар, — деп тұр Рысқұлов. — Ымырасыздықтың үлгісін Ұлы Қазан революциясы көрсетті. Бұрынғы патша билеген ұлан-байтақ Ресейде тұратын халықтар азаттық алды. Мына мен өз басым — кешегі шыңы жеткен кедейдің баласымын. Егерде Қазан революциясы болмаса, патшаны құлатып, Кеңес өкіметі орнамаса мен кім болар едім? Мен де әкем сияқты байдың жылқысын бағып, тепкісінде жүрер едім. Сондай қорлыққа шыдамаған әкем болысты өлтіргені үшін соноу жатқан Сібірге айдалды, сүргінге түсті. Мен де соның кебін киер едім... Енді, міне, бүкіл Коминтерн атынан сіздердің алдарыңызда тұрмын. Коминтерн моңғол халқына тек жақсылық, бақыт тілейді. Моңғол халқы өкіметті өз қолына алып, республика болуын қалайды. Ендеше, осы Ұлы Хұралдан сол Республиканы жариялап, өкімет пен үкіметті сайлап, Конституция қабылдайды. Осындай ұлы істе сіздер Коминтерн өсиетіне адал болып, өздеріңіз құратын Республиканың бұл жолда ала-құла болмай, ауызбірлік білдіріп, береке байлығын танытуларыңызға тілектеспін. Алтау ала болса, ауыздағыдан айрылады, төртеу түгел болса, төбедегіні алады. Иә, сәт! Жасасын Моңғол Халық Республикасы! Барлық езілген халықтар бостандық алып, Коминтерн туының астына топтассын!

Ұлы Хұралдан мүшелері түгел түрегеліп, найзағай шатырлағандай ду кернеп:

— Ураай! Ураай! Найрамдал! Найрамдал! — деп ұран тастағанда, Дәуітбай да бір дауыспен:

— Жаса, бауырым! Мың жаса! Жамандық көрме! — деп көзінен жас парлай жөнелді. Бірақ оның даусын: «Ураай! Ураай! Найрамдал!» көміп кетті.

Дәуітбай көршісінің отқа түсетін көбелектей, есі кете тәнті болғанына шыдай алмаған Мырзабай қажы оны шынтағымен бүйірінен қатты түртіп қалды.

— А, қажеке? — деп Дәуітбай түсінбей жалт қарап еді, анау:

— Неменеңе жетісіп отырсың, сорлы, — деп ысылдады.

Дәуітбай есесін жібермей шақ ете қала жаздап барып: «мына маңғұлдар екі қазақ сиыса алмай отыр деп қалар», — деді де, ішінен түйілді.

Бірақ бұл екеуінің көршілері бұлармен шаруасы жоқ, бар ықыласы мінбердегі шешенге ауып кеткен көрінеді. «Найрамдалдап» кең сарайды кернеп тұрып алды. Мырзабай қажы өзегіне өрт түсіп кеткендей, алқымындағы түймесін ағытып, жаялықтай орамалмен бет-аузын сүрте берді, сүрте берді.

Құрылтай басқарушы келесі кісіге сөз берейін деп оқтала бергеніне қарамай, көпшілік залды қақырата көпке дейін қол шапалақтап, ұрандатып тұрып алды.

Ұлы Құрылтайдың алғашқы мәжілісі кештетіп аяқталған соң, жаңа Республика өнерпаздарының ойын-сауығы басталады. Сәл тыныстап, қымыз ішіп, қалағаны шай ішіп, әл-қуаттанған соң, президиум мүшелері залға кіріп, бір қатардан орналасты. Қақ ортада — Рысқұлов, оның оң жағында — премьер-министр Церен-Дорж, сол жағында — сыртқы істер министрі әрі әскери қолбасшы Чойболсан және сол қатарға Сухэ-Батордың жесірі Дичжима, оның жанына Эрдэнэ, қызы Ойун отырды. Эрдэнэ әуелі ыңғайсызданып, сауықтан бас тартып көріп еді, Рысқұлов айтты:

— Сіздің еріңіз тірі болса, бүгін ұлы Құрылтайға қатысып отырар еді, кешке ойын-сауыққа сізді алып барар еді. Ойунды да қалдырмас еді. Ерім жоқ екен деп, жұрт қызығынан құр қалуға бола ма екен? Сухэ-Батордың өзіңіздей жесірі қысылмай-ақ, қымтырылмай-ақ, тіпті мемлекет ісіне араласып жүр. Бүгін құрылтайда сөз сөйлемекші. Бір кезде екеуіңіз бір-біріңізден ажырамайтын аралас-құралас жандар емес пе едіңіздер...

— Е, Тұрар мырза, Дичжима оқыған, көзі ашық әйел ғой. Мені айтсайшы.

Бұл әңгіме таңертең болған. Кешке енді Рысқұловтың көңілін қимай келіп еді, өкімет адамдарымен бір қатарда отырып, Дичжимамен көрісіп, төбесі көкке жеткендей болды.