Робинзон Крузо - Даниэль Дефо

Келесі күні мен оны шаруаға араластырдым, әуелі қалай істейтінін өзім көрсетіп, сосын арпа тарттырып, тартылған ұннан кебек дайындаттым. Бәрін бірден игеріп, меңгеріп кетті, мұның бәрінен ұн дайындаймыз, нан пісіреміз деген соң, жұмысқа бар ынтасын салды; көзінше ұн иледім де, нан пісірдім. Көп уақыт өтпей-ақ Жұма нанды өзі пісіретін болды. Ендігі бізге егіс көлемін ұлғайтып, мол өнім алуға тура келді. Бір үлкен жерді таңдап бөліп алдым да, айналасын қоршауға кірістім. Жұма бар ынтасымен, жұмысқа қызу кірісті, маған үлкен көмек болды. Мұның бәрі екеуміз үшін, бізде үлкен егіс алқабы болады, ауыз екеу болған соң, нан да екі есе көп керек болады деп түсіндірдім. Менің оның да қамын жеп жатқаным оны қатты толғандырса керек, маған бар ықыласымен менің бейнетім көбейгенін ұғатынын түсіндіргісі келді; мен оған жұмыс беріп, қалай істеу керек екенін көрсетсем болды, тер төгуден қашпайтынын айтты.

Бұл мен үшін аралға келген жылдарымның ішіндегі ең әсерге толы жыл болды. Жұма ағылшын тілінде ежіктеп сөйлесе бастады, ол мендегі бар нәрсенің атауын білді, мен сұрасам айтып береді, мен жұмсаған жерлерімнің бәріне өзі барып келеді. Ол сөйлескенді өте жақсы көрді, сондықтан менің тілім үшін де жұмыс табылды. Булығып айта алмай жүрген сөздерім, енді ауыздан жеңіл ұшты. Жұма екеуміз сөйлескенде төбем көкке жеткендей болады, бұл жігіт маған үнемі қуаныш сыйлады, ол менің жан дүниеммен әбден үйлесті. Күннен-күнге мені оның шынайылығы мен ақжүректігі сүйсіндірді. Қалай десек те мен де шын жүрегіммен оған бауыр басып қалдым, бұған дейін ол жақсы көру деген сезімді білмеген шығар деп ойлаймын, ол да мені жақсы көріп қалды. Маған бір ретте одан туған елін сағынады ма екен, бұл жерден еліне кеткісі келе ме деген сияқты сұрақ қоюдың реті келіп қалды. Бұл кездері ол мен қойған сұрақтарға жауап беретіндей, ағылшын тілінде еркін сөйлей алатын, мен одан оның тайпасы соғыстарда жеңіске жетті ме деп сұрадым. Ол жымиып: “Иә, иә, біз үнемі соғысат мықты”, яғни біз өзгелерден мықтымыз дегенді айтқысы келді ол. Одан кейін

біз сұрақ-жауап ретінде сөйлесуге көштік.

Қожайын. Сендер үнемі мықты соғысамыз дедің бе? Өткен жолы сенің тұтқындалуыңа не себеп болды, Жұма?

Жұма. Біздікілер бәрін қырып салды, Қожам. Қожайын. Егер сендердің тайпаларың бәрін қырып салса,

сендер қалай тұтқын болдыңдар?

Жұма. Олар біздікілерден өте көп болды. Олар бір, екі, үш және мені ұстап алды. Біздікілер оларды мен болмағандағы қырқыста қырып салды. Онда біздікілер бір, екі, үш және мыңдағанын тұтқындады.

Қожайын. Сендердікілер сендер тұтқындалғанда не үшін көмекке келмеді. Неге құтқарып алмады?

Жұма. Олар бір, екі, үш және мені қайыққа отырғызды, ал біздікілерде ол кезде қайық болған жоқ.

Қожайын. Жұма, айтшы маған, сіздікілер тұтқынға түскен адамдарды не істейді? Аналар сияқты маң далаға қайықпен алып кете ме, олар да жейді ме?

Жұма. Иә, біздікілер де адамның етін жейді, бәрі жейді. Қожайын. Ал оларды қайда апарады?

Жұма. Әр жаққа, сонда қайда апарғылары келеді. Қожайын. Бұл жерге алып келе ме?

Жұма. Иә, иә, бұл жерге де. Әр жерге.

Қожайын. Ал сен осы маңайда олармен бірге келдің бе?

Жұма. Болдым. Анда болдым (өзінің тайпасының жиналар тұсын, аралдың солтүстік батыс жиегін көрсетті).

Сонымен, сұрастыра келе, менің құлым Жұма да бұрын жабайылар қатарында болып, менің аралымның алыс жағалауындағы қанды мерекеге қатынасқан екен. Арада біраз күндер өткеннен кейін мен оны сол қанды мереке өткен аралдың жиегіне апарғанымда, осы араға келіп өз тайпаластарымен жиырма төрт еркекті, екі әйел, бір баланы өлтіріп, етін жегендерін айтты. Жиырма дегенді ағылшынша қалай түсіндіруді білмеді, бірақ қанша адамды өлтіріп, етін жегендерін түсіндіру үшін, кішкене тастардан жиырма тасты жинап алды да, бірінің қасына бірін қосып маған “Санаңыз” деді.